8 маусымнан бастап Қазақстан картасында бұрыннан бар 17 облысқа республикалық маңызы бар тағы үш әкімшілік аймақ қосылды. Олар орталығы Семей қаласында орналасқан Абай облысы, Жетісу облысы (орталығы Талдықорған) және Ұлытау облысы (орталығы Жезқазған).

Сонымен қатар Алматы облысының әкімшілік орталығы бір уақытта Талдықорған қаласынан көшірілді. Қазір ол Алматыдан 70 шақырым жерде орналасқан әкімшілік-аумақтық реформа аясында Дінмұхамед Қонаевтың құрметіне аталған Қонаев қаласында орналасқан.

Назарбаевтың қателіктерін түзету

Жоғарыда аталған өзгерістердің барлығы президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың 2022 жылғы 4 мамырдағы жарлығына сәйкес енгізілген. Сарапшылар Қазақстан халқының көп бөлігі бұл құжатты қуана қабылдағанын айтады. Президент қазақ мемлекеттілігінің қалыптасуында орасан зор рөл атқарған Семей және Жезқазған қалаларына ең алдымен облыс орталықтарының мәртебесін қайтару арқылы тарихи әділеттілікті қалпына келтірді деген пікір бар.

Бұл өзгерістер Қазақстанның тұңғыш президенті Нұрсұлтан Назарбаев өзінің жарлығымен Семей, Жезқазған және Талдықорған облыстарын таратып, олардың аумақтарын тиісінше Шығыс Қазақстан, Қарағанды және Алматы облыстарына қосқан уақыттан тура ширек ғасыр өткен соң болды. Семей, Аягөз және Үржар өңірлерінің мәртебесін жоғалтып алғанына алаңдаған жергілікті тұрғындардың наразылығына қарамастан, Назарбаев өз шешімін өзгеріссіз қалдырған еді. Ол мұны кеңестік кезеңнен бері шектен тыс қымбаттаған мемлекеттік аппаратты қысқарту қажеттілігімен түсіндірген.

"Қазақтардың үстемдігі арта бастады"

Президент Тоқаевтың ресми сайтында елдегі әкімшілік-аумақтық өзгерістер туралы жарлығы пайда болғаннан кейін экономист Қайрат Игібек соңғы 10 жыл бойы тұрып жатқан Нұр-Сұлтаннан бүкіл отбасын алып, Абай ауданының әкімшілік орталығы – Семей қаласына көшіп келуге шешім қабылдайды.

"Мен өзім Семейденмін. Және әлбетте Тоқаевтың тарихи әділдікті қалпына келтіргеніне қуаныштымыз. Облыс орталығы Өскеменге көшірілгеннен кейін біздің Семей деградацияға ұшырады – жастардың көпшілігі кетіп қалды, зауыттардың барлығы жұмысын тоқтатып, қаржыландыру мәселесі туындады", - дейді Игібек.

Ол Тоқаевтың жарлығы облысты қаржыландыруды айтарлықтай арттырып, жастардың жаңарған ескі облыс қалаларына оралуына септігін тигізетініне сенімді.

"Семейде қазірдің өзінде елордадағы тұрғын үй кешендерінен де ыңғайлы шағын ауданның құрылысы жүріп жатыр. Өнімдері Кремльдің арнайы дүкендеріне жеткізілетін жергілікті ет комбинатының қайта жанданатыны туралы әңгімелер бар", - деп қосты Қайрат Игібек.

Бұған дейін жартылай мемлекеттік кәсіпорындарда жоғары лауазымдарды атқарған Игбектің айтуынша, Тоқаев жарлығының саяси мәні зор. Экономистің бақылауынша, еліміздің шығысындағы этникалық қазақтардың үлесі халықтың 60 пайызына жетті, бұл аймақта 2000-шы жылдардың басына дейін байқалған сепаратистік көзқарастардың туындау қаупі жоқ дегенді білдіреді.

"Шығыс Қазақстанның ірі елді мекендерінің көпшілігінде қазақтардардың үстемдігі артты. Сондықтан біздің елде қандай да бір автономия құрудың Донецк-Луганск сценарийін жүзеге асыру мүмкін емес деп сеніммен айта аламыз", - дейді ол.

"Бюджетке жаңа кіріс көздері қажет"

Саясаттанушы Данияр Әшімбаев инновацияларды басқа қырынан қарастырады. Ол бүкіл посткеңестік кеңістікте аймақтардың кеңеюі мен бөлінуі көп жағдайда таза экономикалық сипатта болатын жиі кездесетін құбылыс екенін атап өтті.

"Бір жағынан, үлкен аумақ айтарлықтай қаржылық кірістер есебінен оның әлеуетін жақсырақ ашуға мүмкіндік береді. Екінші жағынан, билік перифериялық елді мекендер мен өңірлердің мәселелерін шешуге үлгермей, халықтан үнемі алыстап барады. 1997 жылғы әкімшілік-аумақтық реформа Семей, Жезқазған және Талдықорған облыстарының елеусіз қалып, бұл бұрын мәртебелері бойынша тең болған қалалардың дамуындағы теңсіздікті тудырды", - деп түсіндіреді Әшімбаев.

"Біз онымен кеңеспейміз": Сенат төрағасы Назарбаевтың қазіргі саясатқа араласпайтынын айтты

Тоқаев әкімдерді тағайындаудың жаңа ережелерін бекітті

Саясаттанушы Тоқаевтың қазіргі реформасының басты мақсаты – мемлекеттік бюджетке пайда әкелетін өңірлердің санын арттыру екеніне сенімді.

"1997 жылға дейін Қарағанды, Шығыс Қазақстан, Павлодар, Қостанай және Ақтөбе облыстары бюджеттік донор аймақтары болды. Ал қазір Алматы, Атырау, Ақтау және Нұр-Сұлтан қалалары ғана қалды. Тоқаев айтқан реформалар кешенін ескере отырып, жаңарған ескі өңірлер жүйе құраушы кәсіпорындармен өзара әрекеттесу кезінде оң дамуға ие болуы әбден мүмкін", - деп болжайды сарапшы.

Сонымен қатар өткен демалыс күндері Қазақстан халқы Қасым-Жомарт Тоқаев қайта құрған жаңа облыстардың әкімдерін тағайындауды қызу талқылады. Алғаш рет олар бәсекелестік дауыс беру нәтижелері бойынша өтіп - жергілікті өкілді органдардың (мәслихаттардың) депутаттары Тоқаев ұсынған екі кандидаттың арасынан әкімдерді сайлады. Мына жәйт аса назар аударуға тұрарлық – барлық аймақтарда Назарбаевтың билігі тұсында жібермеуге тырысқан жергілікті элита өкілдері жеңіске жетті.

Талқылау