Қазақ даласында медреселер білімнің қайнар көзі болған. Олар молдаларды, мектеп мұғалімдерін оқытып шығарып, мешіттерде жұмыс жасаған. Медресенің түріне байланысты оқу мерзімі үш жылдан төрт жылға дейін жалғасқан. Ислам дінін зерттеумен қатар білім алушылар философия, астрономия, тарих, тіл білімі, медицина, математика туралы мәліметтер алған. Бұл ортадан қазақ мәдениетінің ірі қайраткерлері А. Құнанбаев, С. Торайғыров, М. Жұмабаев, Б.Майлин және басқалары шыққан.

Қазақ даласындағы алғашқы мектепті Әбілқайыр ханның шөбересі Жәңгір хан ашты. Мектеп 1841 жылы ханның ордасында ашылып, жоспарға сәйкес балаларды Ресейдің арнайы оқу орындарына қабылдау үшін дайындау керек еді.

1845 жылы қайтыс болғанға дейін хан мектепті өз қарамағында ұстап, өзінің табысы есебінен қажеттіліктеріне ақша беріп отырған және онда мұғалім болып жұмыс істеген.

Қазақстандағы келесі мектеп ағартушы, ғалым және ақын Ыбырай Алтынсариннің арқасында пайда болды. Ол үкіметке бірнеше рет қазақ балаларына білім беру мекемесін ашуға рұқсат сұрап хат жолдаған.

Алтынсарин ауылдарды аралап, зайырлы білімнің маңыздылығын түсіндірді. Жергілікті тұрғындардан қаражат жинап, өзінің азын-аулақ жиған қаражатын қосып, Алтынсарин 1864 жылы 8 қаңтарда Қостанайдың орталығында мектеп ашты. Ыбырай Алтынсарин осыған орай өзінің әйгілі «Кел, балалар, оқылық!» өлеңін жазды.

1884 жылы орыс-қазақ мектебі жаңа тас ғимаратқа ауыстырылып, «Қостанай екі сыныпты орыс-қазақ мектебі» деген атқа ие болды.

1887 жылы Ы.Алтынсариннің бастамасымен Ырғызда алғашқы әйелдер мектебі ашылды, онда 15 қазақ қызы оқыды. Кейінгі жылдары Торғай, Қостанай, Қарабұтақ, Ақтөбеде әйелдер интернаттары жұмыс істей бастады.
1873 жылы Шымкентте орыс мектебі мен мұсылман мектебін (оларды орыс-түзем деп атаған) біріктіретін аралас оқу орны ашылды.

Қазақстанда орыс-қазақ мектептерінде Алтынсариннің «Қырғыздарға орыс тілін үйретуде алғашқы басшылық», «Қырғыз хрестоматиясы» және Аржениковтың «Арифмети мысалдарының жинағы» сияқты оқулықтар мен оқу құралдары қолданылды.

1892 жылдан бастап қазақтар үшін мобильді ауыл мектептері ұйымдастырыла бастады.

1898-1914 жылдар аралығында Қазақстандағы бастауыш мектептердің саны 730-дан 1988-ге дейін, ондағы оқушылар саны 29,1 мыңнан 101 мың адамға дейін өсті.

Бастауыш және орта оқу орындарындағы білім алушылар арасында қазақ балаларының үлесі шамалы болды. Осылайша, 1911 жылы Верный ерлер гимназиясында 316 орыс және тек 10 қазақ оқыған екен. Сырдария облысында 1912 жылғы мәліметтерге сәйкес 56 орыс-түземдік мектептер болды, онда байырғы тұрғындардың 3 мың баласы оқыған, бұл жалпы оқушылар санының 2% құраған екен.

1935 жылы бастауыш мектептер желісі құрылды. 50-ші жылдары жалпыға ортақ жеті жылдық, 60-жылдары сегіз жылдық, ал 70-ші жылдары орта білім беретін мектептер ашылды.

Заманауи Қазақстанда мектептер саны жылдан жылға азайып келеді. Егер 2010 жылы Қазақстанда 7755 мектеп болса, 2019 жылы 7398 болған екен.

Қазір Қазақстанда міндетті білім беру 11 жыл бойы оқытуды көздейді. Әдетте балалар мектепке 6 немесе 7 жасында барады.

Оқу жылы 1 қыркүйектен басталып, мамырдың аяғына дейін жалғасады. Ол тоқсандарға бөлінеді және тоқсандар арасында демалыстар қарастырылған. Әр тоқсанның және әр оқу жылының соңында оқушылар барлық оқытылған пәндер бойынша қорытынды бағаларын алады.

Білім күні барлық мектептер безендіріліп, мереке дәстүрлі сценарий бойынша өткізіледі: концерттік бағдарлама, құттықтау сөз сөйлеу және, әрине, оқудың басталуын білдіретін қоңырау үні.

Талқылау