Халық арасында "Салтанат заңы" деп аталып кеткен әйелдердің құқығы мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін  заңды парламент мақұлдап, президент қол қойды.Ол күшіне енгеннен кейін отбасылық тирандарды екі жылға дейін бас бостандығынан айыру немесе  жәбірленушінің көзі көгергені үшін көлемді айыппұл төлеу жазасы күтіп тұр.Қатаң жаза қаскөйлерді тоқтата  ала ма? Жазадан кейін қылмыс қайталанбай ма?  Әйелдер мен балаларды тұрмыстық зорлық-зомбылықтан қорғау үшін тағы қандай шаралар қажет?  Stan.kz ақпарат агенттігі бұл туралы Время-ға сілтеме жасап хабарлайды.

Фото: iz.ru

Бүкіл қазақстандық және шетелдік қоғам бүгінде әйелі Салтанат Нүкенованы аса қатыгездікпен өлтірді деп айыпталған Қуандық Бишімбаевтың  сот процесін бақылап отыр. Көпшілік сотталушыны қорғаушы тарап сот процесін созуға тырысып жатыр деп есептейді. Бұрынғы ұлттық экономика министрінің бұған дейін сыбайлас жемқорлық бойынша тағайындалған жазадан сытылып кеткеніндей бұл жолы да жеңіл құтылуы мүмкін деген пікірде.

"Дәл осы қылмыстық процесті есептемеген күннің өзінде менің заңгер ретінде айтайын дегенім – егер қоғам "үкім шығарған болса", онда сот не үшін керек? Сот төрелігін жүзеге асыру барысында бастапқы процесте қатысушылардың ешқайсысына артықшылық бермеуі керек. Әйтпесе үкім әділетсіз болады. Барлық дәлелдемелер: бейнежазбалар, телефон арқылы сөйлесулер, куәлардың, куәгерлердің айғақтарының дұрыстығы тексерілуі керек",-дейді ішкі істер министрлігі әкімшілік полиция комитеті төрағасының орынбасары Ренат Зулхайыров.

Қоғам көптен бері  тұрмыстық зорлық-зомбылықтың ең көп таралған түрі - денсаулыққа қасақана зиян келтіруді қылмыстық жауапкершілікке тартуды талап етті. Полиция қызметкері енді әйелдердің құқықтары мен балалардың қауіпсіздігін қамтамасыз ету туралы қабылданған заңға сәйкес қандай санкциялар болатынын айтты.

"Осы заңды дайындау үшін соңғы бір жарым жыл ішінде ішкі істер министрлігі бірнеше халықаралық форум өткізді. Барлық жерде қоғам тұрмыстық зорлық-зомбылыққа жауапкершілікті күшейту қажеттігін айтты. Осыдан кейін депутаттар ұрып-соғу мен денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіруді қылмыстық жауапкершілікке тарту туралы бастама көтерді.

Осылайша, қылмыстық кодекстің 108-бабының 1-бөлігіне ("Денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру") енгізілген өзгерістерге сәйкес, санкция 200 АЕК (2024 жылы 738 400 теңге) мөлшерінде айыппұл салуды немесе 200 сағатқа дейін қоғамдық жұмыстарға тарту немесе 50 тәулікке дейін қамауға алу жазасын көздейді", - деді Зулхайыров.

Сондай-ақ, 108-баптың 2-бөлігіне сәйкес қызметтік әрекетті жүзеге асыруға байланысты, аса қатыгездікпен екі және одан да көп адамға қатысты жасалған дәл сол іс-әрекеттер, сол сияқты кінәліге көрінеу тәуелді (материалдық, отбасылық қатынастарда) адамдар тобында кәмелетке толмағандарға қатысты  бұзақылық ниетпен жасалған әрекетке  1000 АЕК-ке дейін (3 млн 692 мың теңге), 1000 АЕК-ке дейін түзеу жұмыстары, 600 сағатқа дейін қоғамдық жұмыстар, екі жылға дейін бас бостандығынан айыру немесе шектеу жазасы қарастырылады.

Яғни, күйеуі әйелінің көзін көгертсе және сарапшы мұны денсаулыққа келтірілген  зиян деп таныса, онда  бұрынғыдай 15 тәулікке емес, екі жылға дейін бас бостандығынан айрылады. Егер денсаулыққа мұндай зиянды жұбайы емес, айталық, бірге тұратын адам немесе жәбірленушінің жай танысы келтірсе, онда ол 200 АЕК-ке дейін айыппұл төлейді немесе 50 тәулікке дейін қамауға алынады.

Дене жарақатын келтірген, бірақ денсаулығына жеңіл зиян келтірілмеген (яғни дене жарақаты болмаған кезде) жағдайда ұрып-соғу немесе өзге де зорлық-зомбылық әрекеттерін жасағаны үшін 80 АЕК-ке дейін (295 360 теңге) айыппұл, 80 АЕК-ке түзету жұмыстары, 80 сағатқа дейін қоғамдық жұмыстар не 25 тәулікке дейін қамауға алу көзделеді. Бірнеше рет ұрып - соғу немесе денсаулығына жеңіл зиян келтіру үшін-тиісінше 30-50 тәулік қамауға алу немесе екі жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы тағайындалады.

Сонымен бірге, заңда агрессорды басқа тұрғын үйі болған жағдайда ғана үйінен шығаруға болатыны туралы ереже алынып тасталды.

Енді ерекше жағдайларда, соттың шешімі бойынша, агрессорды тұратын жері болмаса да, үйден шығаруға болады. Ол бейімделу орталығында (үйсіздер орналастырылған жерде) тұра алады, бірақ өз есебінен.

Желіде тұрмыстық зорлық-зомбылық туралы жазбаларға пікір қалдырған әйелдер арасында  ұрып-соғудан кейін полицияға хабарласу тәжірибесімен бөліскендер болды. Солардың бірінің айтуынша, полицияға хабарласқанда, "Долданып-долданып тынышталады, бұдан да қаттырақ ұрса, хабарлас" деп жауап берген. Тәртіп сақшылары жәбірленушілердің өтінішіне неге олай қарайды?

"Ондай жағдайлар жоқ деп айта алмаймын. Бірақ ішкі істер министрлігі мен полиция департаменттері мұның алдын алу үшін барлық шараларды қабылдауда. Бізде бухгалтерлік есеп пен тіркеу тәртібін қадағалау және бақылау жөніндегі ішкі комиссия жұмыс істейді. Тиісті істермен айналысатын әрбір полиция қызметкері хаттамалар құрастыруға және кінәлілерді әкімшілік немесе қылмыстық жауапкершілікке тартуға және жәбірленушіге мүмкіндігінше көмектесуге бағытталған. Біз қызметкерлерді үнемі оқытамыз және әрбір отбасылық жанжалға жауап беру алгоритмін түсіндіреміз",-деп жауап берді полиция қызметкері.

2023 жылы тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін жаза күшейтілді. Ол қандай нәтиже берді?

"2015 жылға дейін тұрмыстық зорлық-зомбылық саласындағы барлық құқық бұзушылықтар әкімшілік кодексте болды. 2014 жылы жаңа қылмыстық кодекстің қабылдануымен 2015 жылдың 1 қаңтарынан бастап ұрып-соғу және денсаулыққа қасақана жеңіл зиян келтіру қылмыстық іс жүргізуге айналды, бірақ істер жеке тергелді. Яғни, жәбірленуші дәлелдемелерді өзі жинап, сотқа талап арыз беруі керек еді. Әрине, бұл өте қиын болды, көбінесе жәбірленушілер сотқа жүгінуден бас тартты. Тұрмыстық зорлық-зомбылық үшін қылмыстық жауапкершілікке тартылғандар саны айтарлықтай азая бастады.

Сондықтан 2017 жылы соққы және денсаулыққа жеңіл зиян келтіруді әкімшілік кодекске қайтару ұйғарылды. Осыдан кейін статистика көтеріле бастады. Бірақ одан әрі талдау үш негізгі мәселені көрсетті. Осылайша, агрессор мен жәбірленуші бірнеше рет татуласа алды. Соттардың шешімімен тәртіп бұзушылар негізінен бір тәулікке ғана қамауға алынды. Ең бастысы, жәбірленушілер арыз жазудан бас тартты. Осыған байланысты 2023 жылдың 1 шілдесінен бастап татуласу рәсімі қатайтылды - енді татуласу тек сотта бір рет жасалуы мүмкін. Әкімшілік қамауға алудың нақты мерзімдері енгізілді: отбасылық жанжал үшін 5 тәулік, ұрып-соққаны үшін 10 және денсаулыққа жеңіл зиян келтіргені үшін 15 тәулік. Үшіншіден, біз декларативтіліктен тұрмыстық құқық бұзушылықтарды тіркеудің анықтау сипатына көштік. Бұрын қоңыраулардың 60 пайызы жауапсыз қалса, қазір 95 пайызында кінәлілер жауапқа тартылады",-деді құқық қорғау маманы.