Корей түбегі жапон үстемдігінен азат етілгеннен кейін, бір кездері біртұтас мемлекет екі бөлікке – Оңтүстік және Солтүстікке бөлінген кезде, Корея Республикасының (Оңтүстік Корея) бірінші президенті Сингман Ри болды. Ол ресми түрде 1948 жылы қызметіне кірісті.

Сингман Ри билікке демократия туралы ұрандарымен келгенімен, өзін жеткілікті түрде авторитар билеуші ретінде көрсетті. Қажет болған жағдайда Корей соғысы кезіндегі ел үшін қиын жағдайды пайдаланып, оған қарсы күштерді өте батыл басып тастады. Қалай болғанда да, Ли үш мерзім қатарынан қызмет етті. 1960 жылы ол төртінші мерзімге сайланды. Бірақ сайлаудан кейін қоғамда сайлаудың бұрмалануынан күшті толқу басталды. Масан қаласындағы шерулер кезінде бір студент қаза тауып, жағдай бақылаудан шықты. Бұл жағдай елдің Сингман Ридің дереу отставкаға кетуін талап ететін жаңа наразылықтарын тудырды. Полиция демонстранттарға оқ жаудырып, 100-ден астам адам қаза тапты. Алайда кейін полиция мен әскер адамдарға оқ атудан бас тартып, астана көтерілісшілердің қолына өтті.

Лидің соңғы үміті – АҚШ үкіметі де одан бас тартты. Ақырында, Сингман Ри президент қызметінен өз еркімен бас тартып, АҚШ әскери ұшағымен Гавайиге ұшып, 1965 жылы сол жақта қайтыс болды.

Юн Бо Сун (1960-1961): әскери төңкеріс, отставка

Юн Бо Сун 1960 жылы тамызда Кореяның екінші президенті болды, дегенмен нақты билік премьер-министрде еді. Алайда бұл жаңа басшылар ұзақ уақыт билік жүргізбеді. 1961 жылы Юн Бо Сун жаңа сынақ – генерал Пак Чун Хи ұйымдастырған әскери төңкеріске ұшырады. Төңкеріс 1961 жылы 16 мамырда болып, демократиялық биліктің қысқа кезеңін аяқтады. Юн Бо Сун ресми түрде 1962 жылдың наурыз айына дейін президент болып қалғанымен, оның билігі атаулы болды, негізгі шешімдерді әскери топ қабылдады. 1962 жылы наурызда ол әскерилердің қысымымен отставкаға кетіп, президент ретіндегі саяси мансабын аяқтады.

Пак Чон Хи (1961–1979): диктатура және қастандық

Пак бастапқыда бір адам қатарынан екі мерзімнен артық президент бола алмайды деген шектеуді сақтаймын деп уәде берді. Бірақ кейін "қиын жағдайларды" алға тартып, ойын өзгертті. Бір жағынан Пак Чон Хи елдің экономикалық дамуы үшін көп еңбек сіңірді, бірақ сонымен бірге авторитарлық әдістермен билік жүргізуден, қажет болса заңдарды өзіне тиімді етіп өзгертуден де тайынбады.

Бірте-бірте диктаторға наразылық күшейе түсті. 1979 жылдың аяғында елдің әртүрлі қалаларында толқулар басталып, 1979 жылы 26 қазанда Пакті өзінің жақын серіктерінің бірі, Корея ЦРУ директоры Ким Чжэ Гю атып тастады. Кісі өлтірудің нақты себептері туралы әлі де пікірталас бар. Кимнің өзі мұны патриоттық мақсатпен және демократияны дамыту үшін жасадым деді, бірақ бұл айтқаны оған көмектеспеді. Ол және оның серіктестері 1980 жылдың мамырында сотталып, дарға асылды.

Чой Гю Ха (1979-1980): қысым, отставка

Пак Чон Хи өлтірілгеннен кейін билік премьер-министр Чой Гю Хаға өтіп, ол президенттің міндетін атқарушы болды. Чой елде демократиялық реформалар жасауға уәде берді және 1979 жылы желтоқсанда келесі президент болып ресми түрде сайланды. Бірақ Чун Ду-хван мен оның одақтастарының қатты қысымымен және саяси дағдарыспен күресуге қабілетсіздігінен Чой Кю Ха 1980 жылы 1 қыркүйекте отставкаға кетті. Бұл кейінірек жаңа сайлау өткеннен кейін президент болған Чун Ду-хванға жол ашты.

Чун Ду Хван (1980-1988): сотты болу және рақымшылық

Бірнеше күннен кейін, 1979 жылы 12 желтоқсанда генерал-майор Чун Ду Хван әскери төңкеріс ұйымдастырып, нақты билікті өз қолына алды. Чой Гю Ха біраз уақыт президент болып қалды, бірақ тамызда ол қызметінен босатылды, ал парламент (ол кезде президентті парламент сайлады) 1980 жылдың тамызында даусыз негізде Чун Ду Хванды президент етіп сайлады. Чой Гю Ха ұзақ өмір сүрді және 2006 жылы қайтыс болды.

Басынан бастап Чон Ду Хванға оның билікке келуінің заңдылығы туралы үлкен сұрақтар болды. Ал Корея сол кездің өзінде басқаша еді. 1980 жылы мамырда Кванджу қаласындағы демократиялық көтерілісті армияның қанды түрде басып-жаншуы отқа май салды. Корей қалаларында күнде студенттердің толқулары болып тұрды. Студенттер қатарына кәсіподақтар да қосыла бастады. Чун Ду-хван ақырында елде нағыз көтеріліс басталуы мүмкін екенін түсінді. Сондықтан кең ауқымды демократиялық реформаларға, соның ішінде президентті тікелей сайлауға және бір адамның билігін тек бір мерзімге шектеуге келісуге мәжбүр болды.

Чун Ду Хван 1988 жылы президенттік өкілеттігін аяқтап, билікті мұрагері, генерал және одақтасы Ро Дэ Уға берді. Алайда бұл оны жауапкершіліктен босатқан жоқ. 1990 жылдардың ортасында оған мемлекеттік төңкеріске қатысты, жемқорлық және азаматтарға зорлық-зомбылық жасады деген айып тағылды. Чон Ду Хван сотталды, бірақ кейін оған рақымшылық жасалды.

Ро Дэ У (1988–1993): Сыбайлас жемқорлық және сотты болуы

Ро бұрынғы генерал болса да, оның билікке келуінің заңдылығына қатысты сұрақтар болмады. Оның сайлау арқылы заңды жеңіске жетуінің себебі демократия мен оппозицияның өзара келісімге келе алмауында. Соның салдарынан пікір екіге жарылды. Ро Дэ У өз өкілеттігін аяқтап, билікті 1993 жылдың ақпанында демократиялық лагерьдің нағыз өкілі Ким Ён Самға берді.

Ким Ён Сам (1993–1998): Қаржы дағдарысы

Ким Ён Сам жемқорлықпен ауқымды түрде күресті бастады. Сосын Чун Ду Хванды да, Ро Дэ Уды да тергеді. Парламенттің қысымымен тергеу басталып, Чун Ду Хван мен Ро Дэ У-дың үлкен жемқорлық фактілері анықталды. Екі экс-президенттің зәулім үйлерінің жертөле бөлмелері, онда шынымен де таудай қолма-қол ақша сақталғаны туралы кадрлар бүкіл әлемге тарап кетті. Корейлер Чун Ду Хван мен Ро Дэ У-ды ауыр қылмыстар жасағаны үшін кінәлі деп таныған істі сотқа әкелгеніне әлем таңданып қарады. Чон "өлім жазасына" кесілді, ал Ро 20 жылдан астам түрмеде отырды. Біраз уақыттан кейін олардың жазасы жеңілдетілді. Олар бірнеше жыл түрмеде отырғаннан кейін амнистия бойынша босатылды, дегенмен оларға көп айыппұл салынды.

Демократиялық жолмен сайланған алғашқы азаматтық президент болған және сыбайлас жемқорлықпен белсенді күрескен Ким Ён Самның "тыныш кеткен" көшбасшы болуына мүмкіндігі бар сияқты еді. Бірақ ірі Ханбо болат концернінің күйреуіне байланысты жанжал және одан кейінгі процестер Ким Ён Самның кіші ұлы Ким Хен Чол-дың сыбайлас жемқорлық фактілерін, сонымен қатар Ким Ён Самның сайлау науқанын қаржыландырудағы белгілі бір бұзушылықтарды анықтады. Салдарынан президенттің ұлы үш жылға бас бостандығынан айырылды, ал әкесі ұлы үшін де, өзі үшін де кешірім сұрауға мәжбүр болды. Жалпы Ким өзінің алдындағыларға қарағанда қызметін жақсы аяқтады: біреудің қолынан өлмеді, төңкеріс болып, зейнетке ерте жіберілмеді, түрмеге қамалмады, бірақ көшбасшының ұлы түрмеге жабылды.

Ким Дэ Чжун (1998-2003): ұлдарының сотталуы, Солтүстік Кореямен сыбайласуы

1998 жылы ақпанда атақты құқық қорғаушы Ким Дэ Чжун Кореяның жаңа президенті болды. Ол Пак Чон Хи билігінің ең қиын уақытында да демократия үшін күресуден қорықпаған. Ким Дэ Чжун Кореядан шыққан алғашқы және әзірге жалғыз Нобель сыйлығының лауреаты ретінде тарихқа енді. Ол бұл сыйлықты 2000 жылы Солтүстік Корея көшбасшысы Ким Чен Ирмен өткізген бірінші корейаралық саммитте алған.

Бірақ Ким Дэ Чжун президент болған кезінде ұлдарына байланысты қиындықтарға тап болды. Оның екі ұлы Ким Хонг Оп пен Ким Хонг Гол заңсыз лобби, сыбайлас жемқорлық және билікті асыра пайдаланды деп айыпталып, әртүрлі мерзімге бас бостандығынан айырылды. Әкесі ұлдары үшін көпшілік алдында кешірім сұрауға мәжбүр болды.

Кейінірек 2000 жылғы корейаралық саммит Ким Дэ Чжунның КХДР-ға жарты миллиард доллар төлеуге келіскенінің арқасында мүмкін болғаны белгілі болды. Нәтижесінде, ұлдарының және Солтүстік Кореямен жұмыс істеу әдістерінің арқасында Кимнің беделінде үлкен дақ қалды.

Ро Му Хён (2003-2008): өзіне қол жұмсаған президент

Бес жылдан кейін, 2003 жылы демократиялық-прогрессивті лагерь қайтадан өз адамын президенттікке отырғыза алды. Ким Дэ Чжунның орнына рухы мен көзқарасы ұқсас, жұмысшылардың құқығын қорғайтын бұрынғы заңгер Ро Му Хён келді. Ол сыбайлас жемқорлықпен күресті және 2007 жылы корейаралық саммит өткізді. 2004 жылы Ро Му Хёнге тарихта алғаш рет сол кездегі консерваторлар басым болатын парламент импичмент жариялады. Бірақ оны биліктен кетіру үшін тағылған айыптың тым қисын екені әу бастан-ақ көрініп, халық өз президентін жақтады. Нәтижесінде Конституциялық сот импичменттің күшін жойды. Ал консерваторлар сайлаушылар тарапынан толығымен жазаланып, Ро Мун Хённің партиясына көпшілік дауыс берді.

Егер Ким Ён Сэм мен Ким Дэ Джунның ұлдары сотты болса, Ро Му Хённің әлсіз тұсы оның үлкен ағасы Но Гон Пхён және бірқатар жақын серіктері еді. Кейін ағасы да, достары да сыбайлас жемқорлықпен бас бостандығынан айырылды. Президенттік мерзімі аяқталғаннан кейін көп ұзамай алты миллион доллар алды деп айыпталған Ро Му Хёнге қатысты тергеу басталды. Ол 2009 жылдың мамыр айында жауап алмақ болған кезде елдің оңтүстік-шығысында үйінің жанындағы жардан секіріп, өзіне қол жұмсаған. Өзін-өзі өлтіру туралы жазбасында ол "көп адамның өмірін қиындатқанын" айтып, ешкімді кінәламауды өтінді. Оның өлімі бүкіл халық үшін нағыз соққы болды.

Ли Мён Бак (2008-2013): басынан күдікке ілінді, ағасы сотталды

Белгілі кәсіпкер, содан кейін Сеулдің басшысы болған Ли Мён Бак президент болмай тұрып-ақ түрлі тергеудің нысанасына айналды. Көп адам оның артында үлкен күнәлар бар деп күдіктенді. Лидің саясаты оның биліктегі бірінші жылында жаппай наразылық тудырып, оған көшбасшылық стилін өзгертуге мәжбүр етті. Ли жерді сатып алу арқылы алаяқтық жасады деген күдікке ұрынды, бірақ сотқа ештеңе жетпеді. Соған қарамастан, Ли Оңтүстік Кореяның басқа басшылары сияқты тағдырдың жазуынан қашып құтыла алмады. "Өзің отырмасаң, туыстарың отырады" деген қағида бұл жолы да жұмыс істеді. Ли Мён Бактың басқарушы партияда беделді лауазымды атқарған ағасы Ли Санг Дюк сыбайлас жемқорлық, парақорлық және билікті асыра пайдаланғаны үшін түрмеге жабылды.

Кореяның тұңғыш әйел президенті Пак Кын Хе (2013–2017): импичмент және сот үкімі

Кореяның тұңғыш әйел президенті Пак Кын Хе билікке 2013 жылдың ақпанында үлкен дауыспен келді. Халық одан мүлдем жаңа басқару стилін күтті. Ол Корея президенті Пак Чон Хидің қызы болды, оны біреулер пір тұтса, басқалары, керісінше, жек көретін. Пак қызының тағдыры қиын болды. Оның анасы өлтірілді, сондықтан ол әкесінің қол астында жиі "бірінші ханым" рөлін ойнауға мәжбүр болған.

2000 жылы белсенді саяси мансабын бастаған ол Консервативті партияны бірнеше рет жеңілістен құтқара отырып, бедел мен құрметке ие болды. Нәтижесінде халық оған президенттік қызметті сеніп тапсырды. Бұл үлкен үмітпен байланысты болды, бірақ нәтиже белгілі – тарихтағы бірінші импичмент. 2016 жылы 9 желтоқсанда парламент оған сенімсіздік вотумын берді, ал 2017 жылдың 10 наурызында оны қамау туралы шешім қабылдады.

Конституциялық сот оны биліктен босатуды бірауыздан мақұлдады. Пак өзінің көптен бергі жеке досы Чой Сун Сильдің үкіметіне кең көлемде араласуға жол берді. Олардың заң бұзушылықтары мен сыбайлас жемқорлық схемалары туралы білді, бірақ оларды тоқтатпады, кейде соттың пікірінше, оларға ықпал етті. 2017 жылдың 31 наурызында сот Бас прокуратураның өтініші бойынша Пак Кын Хені қамауға алу туралы санкция берді. Ол 20 жылға бас бостандығынан айырылды.

Мун Чжэ Ин (2017–2022): үлкен жанжалдарсыз өткен 5 жыл

Мун Чжэ Ин билікке халықтың бұрынғы әкімшіліктерден көңілі қалған кезінде келді. Ол реформа жасауға және сыбайлас жемқорлықпен күресуге уәде берді. Оның билігі үлкен жанжалдарсыз өтсе де, Мун Чжэ Инге популистік шаралар мен экономикалық саясаттарға байланысты айып тағылды. Сыншылардың пікірінше, мұндай әрекеттер жастар арасындағы жұмыссыздықтың өсуіне әкелді.

Юн Сок Ёл (2022 жылдан бастап): қазіргі президенттің оппозициямен қақтығысы

Қазіргі президент Юн Сок Ёл оппозицияның тұрақты қарсылығына және жоғары лауазымдарға тағайындауға байланысты жанжалдарға тап болды. Оның қатал сөздері мен әрекеттері ел ішінде де, халықаралық деңгейде де дау тудырды. Осы уақытқа дейін оған қатысты елеулі тергеулер жүргізілмесе де, саяси тұрақсыздық сақталып тұр.

Юн Сок Ёл 3 желтоқсан күні елде төтенше әскери жағдай жариялады. Оңтүстік Корея басшысы бұл шешім "мемлекетке қарсы күштерге" бағытталғанын айтты. Оның айтуынша, ел парламенті мемлекеттік жүйенің жұмысын бұзатын дағдарыс көзіне айналған. Сонымен қатар президент оппозициялық Демократиялық партияны елдің демократиялық құрылымының негіздеріне нұқсан келтірді, қауіпсіздікті қамтамасыз етуге бағытталған үкіметтік бюджеттерге тосқауыл қойды, сот және атқарушы билік органдарының жұмысына кедергі келтірді деп айыптады. Ел басшысы жағдай Оңтүстік Кореяның тұрақтылығына қауіп төндіретін деңгейге жеткенін баса айтты. Ол әскери жағдайды енгізудің мақсаты конституциялық тәртіпті қалпына келтіру, мемлекетке қарсы күштерді жою және елдің қауіпсіздігін қамтамасыз ету дейді.

Ал Оппозициялық партия президент қызметтен кетсе, оған қарсы импичмент жариялайтынын хабарлаған. Депутаттар президенттің елде әскери режим жариялауын айыптап отыр.

Оңтүстік Корея бірнеше әскери диктатура мен авторитарлық басқаруды бастан өткерді

Оңтүстік Корея президенттері арасындағы саяси тұрақсыздық тарихи, әлеуметтік және саяси факторлардың әсерінен болуы мүмкін. Оңтүстік Корея XX ғасырда бірнеше әскери диктатура мен авторитарлық басқаруды бастан өткерді. Елді демократияландыру 1980 жылдардың аяғында ғана басталды. Ел халқы саясатқа белсене араласады және көшбасшылардан көп нәрсе күтеді. Экономикалық сәтсіздіктер, жемқорлық немесе әлеуметтік мәселелердің шешілмеуі халықтың наразылығын жиі тудырады. Сонымен қатар бұл елде сыбайлас жемқорлыққа қарсы заңдар қатаң және тіпті жоғары лауазымды саясаткерлерді де белсенді түрде жауапқа тартатын тәуелсіз сот жүйесі бар.

Еске салайық, 3 желтоқсанда Оңтүстік Корея президенті Юн Сок Ёл елде төтенше әскери жағдай жариялады. Артынша республика парламенті төтенше жағдайды алып тастады. Ал Оппозициялық партия президент қызметтен кетсе, оған қарсы импичмент жариялайтынын хабарлаған. Депутаттар президенттің елде әскери режим жариялауын айыптап отыр. Ал Демократиялық партия өкілдері президент Юн Сок Ёлді, сонымен қатар ішкі істер министрі мен қорғаныс басшыларын “сатқындық жасады” деп айыптамақ.

Талқылау