Тәуелсіздік жылдары теңге бағамы екі факторға мұнай құны мен ресей рублінің бағамына тікелей тәуелді деген аксиомаға қалай да үйреніп қалдық. Ал қазір болып жатқан жағдай бұған қарама-қарсы болып отыр. Әлемдік нарықта Brent маркалы мұнай баррелінің құны 110,4 долларды құрайды, соған сәйкес рубль де күшейіп келеді.

Қазақстан стратегиялық зерттеулер институтының бас ғылыми қызметкері Вячеслав Додонов болып жатқан жағдайдың экономикалық тұрғыда түсіндіру қиын дейді.

“Менің ойымша, сыртқы секторда барлығы мұнай бағасы да, экспортта да, жылдың соңындағы операциялар шотының профициті де қолайлы болғанына қарамастан, осы жылдың ішінде кішігірім девальвация болады. Яғни, теңгенің әлсіреуіне мүлде негіз жоқ. Бірақ мұның бәрінен біз керісінше бұл барлық экономикалық теориялар мен тәжірибелерге қайшы келіп тұрғанын көреміз”, – дейді сарапшы.

Додоновтың болжамы бойынша, жыл соңына дейін теңге жыл басымен салыстырғанда шамамен 10 пайызға құнсызданады.

Қазақстандық банкноттарға танымал тұлғалардың портреттерін бейнелеу ұсынылды

"Halyk Bank әрбір қазақстандыққа 500 000 теңге төлеуге міндеттелді": Желіде ақпарат таралды

“Оның үстіне бұл экономикалық емес, басқа факторлардың әсерінен болады. Бұл факторлар саяси емес деп нақты айта аламын”, – дейді ол.

Бірақ экономист Мағбат Спановтың пікіріне сүйенсек, теңге бағамына әсер ететін дәл осы саяси факторлар.

“Менің ойымша, теңге бағамы жоғары болуы керек. Бірақ экономикамыз саясаттанған. Мәселе мынада: "бюджеттің орындалуы" деген ұғым бар. Ал оны орындау үшін теңгенің әлсіруі тиімді. Логикалық тұрғыда, Қазақстан мен Ресей экономикасының байланысын ескере отырып, біз Ресей рублінің соңынан еруіміз керек. Иә, біз рубльдің нығаюып жатқанын көріп отырмыз, бірақ олар сонда да қолма-қол долларды бір долларға шаққанда 60-70 рубль бағамында сатуға тырысады. Не үшін? Өйткені олар да бюджетті орындауы керек”, – дейді маман.

Бірақ сонымен бірге соңғы оқиғалар Қазақстанның мұнай-газ ресурстарының сыртқы нарыққа тасымалдау тұрғысынан Ресейге шамадан тыс тәуелділігін көрсетеді. Ал Ресей қазір, өзіңіз білетіндей, "макро” міндеттерін шешіп жатыр дейді ол.

Сонымен қатар, экономисттің айтуынша, үкімет президенттің жоспарлары мен тапсырмаларын орындауы қажет және бұл үшін қомақты қаржы ресурстары керек.

“Сондықтан бәрі соншалықты тұрақсыз. Бізге бір жағынан, саяси және экономикалық реформалар шұғыл түрде қажет, екінші жағынан, бос уәделер көп. Ал біз Ұлттық қор қаражатын жұмсау қарқынын ескеруіміз керек, шотымыздың бір бөлігі бұғатта тұрғанын ұмытпайық. Сондықтан жағдай басшылық үшін жағдайы өте қиын деп айта аламыз.

Шамасының қаншалықты жоғары екенін байқауға болады, бір доллар үшін 415 теңгеден 470 теңгеге дейін. Бұның экономикалық негізі жоқ. Қазақстанда өндірістің физикалық көлемі туралы айтатын болсақ, тек сирек позицияларда өсу байқалады. Биыл астық көп болады деген үміт бар. Жақсы болса, табыс таба аламыз. Мұнай мен газдан да табыс табамыз. Бірақ мұнайдың 30 пайызы ғана Қазақстанға, ал қалғаны ірі шетелдік компанияларға тиесілі екенін ұмытау керек. Ал олар өздерінің кірісі мен табыстарын елден алып кетеді”, – дейді экономист.

Мағбат Спановтың пікірінше, инфляция өсіп, сәйкесінше доллар жыл соңына дейін нығаяды.

“Менің ойымша, бағам бір доллар үшін 500 теңгеге жақындайды. Нақтырақ айта алмаймын, өйткені мұнда экономика өте аз, саясат көп. Бұған қоса, көп нәрсе Ресейдің өз алдына қойған міндеттерін шешуіне байланысты. Ал Украина туындаған қиындықтарға қалай төтеп бере алады. Яғни, олардың дауы жыл соңына дейін шешіле ме, жоқ па. Егер ол шешілмесе, жағдай біз үшін ғана емес, бүкіл әлем үшін апатты болады. Бірақ жақсылыққа үміттенейік”, – дейді ол.

Экономист Айдархан Құсайынов теңгені 2019 жылдан бері Ұлттық банк бар күшімен жасанды түрде ұстап отырғанын айтады.

“Негізі валютамыз әлдеқайда әлсіз болуы керек. Теңгеге қолдау көрсету жүйесі бірте-бірте сарқылып барады. Мұның алғашқы айқын белгілері өткен жылдың күзінде байқалды. Бүгін көріп отырғанымыз теңге бағамын ұстап тұру үшін трансферттер жетіспейтіні және валюталық түсімдерді міндетті түрде сатудың көмектеспейтіні, Ұлттық банк жасаған интервенциялардың әдепсіз болып бара жатқанын көрсетеді. Бес ай бойы интервенция жасап келеміз. Ал біздің валютаны одан әрі ұстайтын күш іс жүзінде жоқ. Бұл мұнай бағасына да, рубльге де, басқа факторларға да байланысты емес”, – дейді ол.

Шындап келгенде теңге бір доллар үшін 500 теңгеден жоғары, тіпті 600 теңгеге жақын болуы керек дейді Құсайынов.

“Оны әлі де ұстап тұруға мүмкіндік беретін деңгейде келе жатыр. Егер біздің бағамымыз 550-600 аймағында болса, онда рубльдің әсері және басқа да факторлар туралы айтуға болады. Бірақ 550-ге дейін бұл факторлар әсер етіп жатқан жоқ. Яғни, теңге бағамы әлі толыққанды емес”, – дейді Құсайынов.

Талқылау