Сырбай Мәуленов 1922 жылы 17 қыркүйекте Қостанай облысы Жангелдин ауданында дүниеге келген. Туған өлкесінде орта білім алып, одан кейін Қызылорда педагогикалық институтында филология факультетінде оқыды. 1940 жылы Қызылорда педагогикалық институтының екінші курсында оқып жүрген кезінде Қызыл Армия қатарына шақырылды. Сол жылдың аяғында ол ауруына байланысты әскери қызметтен босатылады.

1942 жылы Сырбай Мәуленов Волхов майданында лейтенант болып, саяси мәселелер жөніндегі командирдің орынбасары болды. Ал 1943 жылы Ленинград қоршауы бұзылған кезде жауынгер Сырбай ауыр жарақат алып, ауруханада емделгеннен кейін әскерден қайтарылды.

1943-1950 жылдары Мәуленов Қостанай облыстық газетінің редакторының орынбасары міндетін атқарып, кейін Жазушылар одағының кеңсесінде жұмыс істеді. Онда «Қазақ әдебиеті» республикалық әдеби газетінің бас редакторы болды. Сондай-ақ, «Жұлдыз» республикалық әдеби журналының бас редакторы болып қызмет атқарды.

Сырбай Мәуленовтың алғашқы өлеңдер жинағы 1948 жылы жарық көрді, содан кейін отыздан астам поэтикалық кітабы басып шығарылды. Соғыс тақырыбына көп қалам тартқан Сырбай Мәуленовтың көптеген еңбектері орыс тіліне және КСРО халықтарының тіліне аударылды. Солардың ішінде «Кеңестік жазушы» баспасында жарық көрген “Новая весна” (1956), “Синие горы” (1964), “Апрельский дождь” (1972), “Зарница” (1976) және «Көркем әдебиет» баспасында жарық көрген “Листья горят” өлеңдер жинағы.

1971 жылы «Қызыл арша» және «Сәуір жаңбыры» өлеңдер кітабы үшін Сырбай Мәуленов Абай атындағы Қазақ КСР Мемлекеттік сыйлығымен марапатталды. 1967 жылы «Таңдаулы лирика» сериясында «Жас гвардия» баспасында майдангер-жазушы Сырбай Мәуленовтың өлеңдер жинағы жариялады. Сондай-ақ, 1958 және 1966 жылдары ақынның таңдаулы шығармалары жарық көрді.

Ақын аударма саласында да жемісті еңбек етті. Ол Пушкин, Лермонтов, Некрасов, Ломоносов, Байрон, Маяковскийдің және бауырлас республикалардың бірнеше көрнекті ақындарының өлеңдерін аударған. Сонымен бірге, ақын бірнеше балалар кітабын құрастырып, әр түрлі уақытта жазылған публицистикалық мақалалардың екі кітабын жариялады.

Оның лирикасында қазақ халқының шынайы тарихы көрініс тапқан. Сонымен қатар, Сырбай Мәуленов өз еңбектерінде қиын жағдайларда адамның моральдық-адамгершілік қабілеттіліктері ашылатын, майдандық достықты даңқтау арқылы анықталған Ұлы Отан соғысы тақырыбына ерекше орын берген.

Азаматтық жауапкершілік сезімі ақын шығармашылығы арқылы арнайы жолмен өтеді. Сондықтан, Сырбай Мәуленовтың шығармаларында жауынгер ақынның, азамат ақынның және лирик ақынның позициясы айқын көрінеді.

Сонымен қатар, Сырбай Мәуленов заманауи ақын, себебі бүгінгі заман оның барлық өлеңдерінде бар уайыммен және үреймен өмір сүреді. Бірақ бұл тақырып жер бетінде өмір сүргендердің ең басты жауапкершілігі – өткен мен болашақ алдында бағынышты. Бұл идея шайқасқа түскендерге арналған жолдарда жазылған.

Сырбай Мәуленовтың өлеңінің лирикалық кейіпкері өлімді жеңіп, майдандас достарын қайта тірілтеді. Өйткені, олардың алда жаңа биіктер мен шекаралар, жеңіске жетудің ұлы жолы тұрды. Ақынның поэзиясы бізге адамдар бәрін жеңе алады, олар жақсы болашақты құра алады деген мақсатты тағы да еске салады. Сырбай Мәуленов туған жеріне, табиғатқа үлкен құрметпен қарайды. Сол себепті ақын шығармаларында Отан қай жерде болмасын, адаммен бірге жүретін, аспанда қалықтаған қарлығашпен байланыстырылады.

Қайтармыз Қазақстанға

Қайратты күш шыдатпас,
Шығар жаудың талқаны.
Қайтармыз Қазақстанға,
Аралармыз Арқаны.
Құдіретті күшімен,
Құрар жеңіс салтанат.
Қалған бірге жабырқап
Күлер қайта махаббат.
Топырағында туған жер,
Аунап-қунап жатармыз.
Көкорайлы көлдерден,
Кегер үйрек атармыз.
Астымызда жүйрік ат,
Шапқылармыз зымырап.
Асқар тауға шығармыз,
Бұлтымен бір бұлдырап.
Қайратты күш шыдатпас,
Шығар жаудың талқаны,
Қайтармыз Қазақстанға,
Аралармыз Арқаны.

Майдан жолында

Жүре бердік түк үнсіз,
Үзіліссіз, тынымсыз.
Кірпік ілмей ұйқысыз,
Жүре бердік шылымсыз.
Жүре берді ормандар
Танкілерді бүркеген.
Байқамады жау оны,
Тіміскілеп тінтіген.
Самолеттің барлаған
Аспанда тек гүрілі.
Жоқ болады жарқ етіп,
Алыста оттың дірілі.
Көп түн жаяу жүреміз,
Жатыр алда жол қанша.
Шіркін соғыс, соғыс па,
Жаяу әскер болмаса!

(1942. Волхов майданы)

Волхов

Долы ағын иіріліп, шұбатылып,
Толқыны тоқсан тоғыз бұратылып.
Шашылған зеңбіректің оттарындай,
Ақ көбік айдынында тұр атылып.
Орыстың қарт өзені көпті көрген,
Қол беріп қоса аттанған кектілермен.
Майданда жапырағын жалын шалып,
Солдатша киініп ап өтті өрден.
Шұбалаң көш тәрізді шұбатылған,
Жыл өтер жылжып ылғи жыл артынан.
Достардың қабырлары тұрар сонда,
Жас торқа топырақпен тыңайтылған.
Арқырап өр толқыны жарын ұра,
Бой бермес жаудың Волхов арынына.
Ертең күн қызғалдақты гүл өсірер,
Қалаулы ұлдарының қабырына.

Соғыстан қайтқан солдаттар

Жаутаңдап қарап дала тұр,
Көз жасын сүртіп жаңа бір.
Хабарсыз ұлын сұрауға
Жолыңды тосып ана жүр.
Қанша үйдің ұрлап адамын,
Қанша үйде сөніп қалды оттар
Көрдің бе үлын ананың,
Соғыстан қайтқан солдаттар.
Кешікпей жарым келер деп,
Төрінен сайлап орынды.
Батысқа қарап елеңдеп,
Ару жүр тосып жолыңды.
Көтерді бәрін ауырдың
Азамат болып арды ақтар.
Көрдің бе жарын арудың,
Соғыстан қайтқан солдаттар.
Кетерде солдат жарының
Ішінде қалған ана жыл.
Көкемді айтпай танырмын
Деп бір сәби бала жүр.
Қайрылмай қалай кетесің
Хабарсыз қалай ол тоқтар.
Көрдің бе оның көкесін,
Соғыстан қайтқан солдаттар.
Қаралы қағаз жіберіп,
Қаншама қайғы салды оқтар.
Барады үнсіз түнеріп,
Соғыстан қайтқан солдаттар!

Солдат туралы баллада

Үш танкінің көзін жалғыз жоғалтып,
Өлді солдат зеңбірекке қол артып.
Батыс жаққа жүре берді достары,
Ол атпаған жауға оқты боратып.
Қайрат тапты ол, темірге де төзерлік,
Оның жолын әлі талай кезер жұрт.
Ол ерлікті іздеген жоқ ешқашан,
Оны қайта іздеп тапты өзі ерлік.
Партизандар моласы
Еш дыбыс маңайында білінбейді,
Жел үрлеп қалың жусан күбірлейді.
Көзіңе өткен күндер елес беріп,
Алыста ат тұяғы дүбірлейді.
Астында күрең қасқа аты ойнаған,
Қасқайып қан майданда атойлаған.
Өтеді көз алдынан Аманкелді —
Ерліктің екі көзде оты ойнаған.
Құйды күн жасын оты шатырлаған,
Сол оттай қылыштар не жарқылдаған?
Қаладан қарақшылар шегінген ғой,
Құлақта мылтық даусы шаңқылдаған.
Бұлар кім, қалжыратқан азап, тұтқын
Партизан — ұлдары ғой азаттықтың.
Олардың омырауына қадалды оқтар,
Егіл жер, еңіре өзен, аза тұт күн!
Ақты қан, көпке дейін тыйылмады,
Қаралы ыңыранды күй ырғағы.
Қан төгіп жеткен осы бостандықтың
Оларға бал жемісі бұйырмады.
Еш дыбыс маңайында білінбейді,
Жел үрлеп қалың жусан күбірлейді.
Көзіңе өткен күндер елес беріп,
Алыста ат тұяғы дүбірлейді.
(1956 жыл)

Шекара түні

Тас қияда жел бөгеліп,
Тұнған қалың жыныс бақша.
Барады жай дөңгеленіп,
Ай бір сомдық күміс ақша.
Пяндж өзені өкіреді,
Мың жолбарыс жұлқысқандай.
Айрылып мұз көкірегі
Көбігінен бұлт ұшқандай.
Тұр шекара қадалары,
Биік қарап нар қамыстан.
Пянджының ой жағалауы,
Жалғыз үйлі Ауғанстан.
Екі бөліп тау адырын,
Әркімге өз атын беріп.
Екі дүние аралығын,
Жалғыз өзен жатыр бөліп.
Тұр жайқалып тұт ағашы,
Тұр шекара ақ шынары.
Мұнда тау, тас, бұта басы —
Мемлекет сақшылары.
Шығуға жер бетіне,
Тентек бұлақ талпынды.
Жібермеді еркіне,
Басып үстен тау тұрды.
Дүбірледі ол шауып,
Ат қып мініп тасқынды.
Шықпасын деп жол тауып,
Басып үстен тас тұрды.
Ашуланды тастарға,
Асқар тауға ақырды.
Жер астынан аспанға
Найзағай боп атылды.
Келмеді әлі бұл жолы,
Көрді тау, тас жабылып,
Қуанды аспан бір оғы
Баяғы атқан табылып.

Ұшқан ұяда

Төрт жыл жаумен атысқан,
Кезген тау, тас қиясын.
Келді жігіт батыстан
Іздеп ұшқан ұясын.
Не қыларын білмеді,
Баса алмады күйігін.
Құлап түсіп діңгегі
Күлі жатыр үйінің.
Шаң боп ұшып кетіпті,
Жасыл гүлдер — таныс бақ.
Соғыс басып өтіпті,
Табанымен жаныштап.
Айрылды бар күшінен,
Көкіректе шер тұнып.
Үндемеді ішінен
Көпті көрген жер тынып.
Ал аспан ше —
Аспан да
Қарауытты күрсініп.
Тек қана бір жас талда,
Уілдейді тіршілік.

Жорық жылдың хаттары

Жорық жылдың хаттары —
Жалап өткен оқ үстін.
Қанды майдан ақпары,
Шежіресі соғыстың.
Алаулардың түтіні,
Қарлығашы үміттің.
Жүрегінің лүпілі
Жарын сүйген жігіттің.
Жорық жылдың хаттары —
Қақаған қыс бораны,
Ормандардың батпағы,
Ұзақ жолдар торабы.
Қаптап алда жатыр хат —
Достарымның сезімі.
Бояуы жоқ ақиқат,
Соғыстың бұл өз үні.

Соғыс жайын сұра сен

Бүгін тарих — жыр әсем
Қара шаштар қар шалған,
Соғыс жайын сұра сен,
Мың өлімді қарсы алған
Солдаттар мен маршалдан!
Соғыс жайын сұра сен,
Махаббаттан ерте өлген,
Жанған бір кез аспаннан,
Ормандардан өртенген,
Жараланған тастардан!
Соғыс жайын сұра сен,
Азынаған желдерден,
Қан боп жүзген көлдерден,
Көп адамды құшақтап,
Жатқан сонау дөңдерден!
Соғыс жайын сұра сен,
Бітпей қалған жырлардан,
Жағылмаған шамдардан,
Шашылмаған нұрлардан,
Атпай қалған таңдардан!
Соғыс жайын сұра сен,
Отамалы оттардан,
Жайпап өткен жер үстін,
Соңғы атылған оқтардан
Шашуы боп жеңістің!

Жығылды жаудың жалауы

Алынды Берлин қамалы,
Жұлдыздар шашты Москва.
Жығылды жаудың жалауы,
Төселді аяқ астына.
Европаның үстінду
Жүзді бұл неше жыл қаңғып.
Керексіз қазір ешкімге,
Орасаң, мейлі, шұлғау қып.
Батырлар аттап барады
Жау туының көпірін.
Сусиды фашист жалауы
Солдаттың сүртіп етігін.
Көтерілді жоғары
Жеңімпаз елдің жалауы,
Жұмысшының балғасы,
Шаруаның орағы,
Солдаттың қару-жарағы.

Stan.kz сайтын Telegram арқылы оқыңыз. Арнамызға жазылыңыз.

Талқылау