Адамның ЖСН және ЭЦҚ нөмірін білу арқылы қандай ақпаратты анықтауға болады – Заңгер түсіндірді
Соңғы уақытта жеке куәліктің нөмірі мен әсіресе ЖСН нөмірі кез келген мекемеде сұралатын жағдайға жеттік. Ал кейде жеке басты айқындайтын бұл сандар көпшілікке мәлім болып қалатын кездер болады. Адамның ЖСН және ЭЦҚ (электронды цифрлық қолтаңба) нөмірін білу арқылы қандай ақпараттарды білуге болады? Мұның қаупі қандай? Жеке мәліметтерді неге жайып салмау қажет? Бұл жөнінде Stan.kz ақпарат агенттігі Noks.kz басылымына сілтеме жасап хабарлайды.
Қазақстандық көп азаматтар мекемелердің барлығында дерлік жеке деректерді сұрайтынына көңілі толмайды. Олардың сөздерінше, бұл жеке деректердің қауіпсіздігіне саңылау түсіреді.
“Жақында жеке стоматологияға келдім - мен тек кеңес алуға жазылдым, қабылдауда олар менің жеке деректерім туралы өте көп сұрақ қойды. Жарайды, тегімді, атымды, әкемнің есімін және жасымды сұрады, бірақ олардың базасына менің жеке куәлігімді, ЖСН, мекен-жайымды, сондай-ақ үй мен ұялы телефон нөмірімді енгізу не үшін керек? Мен тек кеңес алуға келдім! Осы стоматологиядағы барлық қызметкерлердің дерекқорға кіру мүмкіндігі болса ше? Мен жеке ақпаратымды бейтаныс адамдардың көргенін қаламаймын”, – дейді Людмила Васильевна есімді азамат.
Тағы бір Владимир есімді азамат соңғы кездері телефонына спам-қоңыраулар көптеп түсетініне назар аударып, бірнәрсені сату туралы немесе атынан несие рәсімдегісі келіп жатқаны жайлы айтатынын жасырмады. Ол хабарласушы адамдардың өзінің аты-жөнін қайдан біліп алатынына таңданады. “Менің жеке ақпаратым тағы кімнің қолында бар екен?” – деп алаңдайды ол.
Жеке деректерді қорғау тақырыбы өте өзекті. Бір жағынан, теориялық тұрғыдан алғанда, жеке ақпарат жариялауға жатпайтынын бәрі біледі. Екінші жағынан, іс жүзінде біздің деректеріміз көбінесе белгілі бір адамдардың қолына еріксіз түсіп қалуы мүмкін. Ендеше мұндай жағдайдан қалай қорғануға болады?
Адамның барлық жеке деректерінің ішіне (аты-жөні, жасы, тұрғылықты мекенжайы, отбасы құрамы, әлеуметтік жағдайы, телефон нөмірлері) жеке ақпараттардың барлығы кіреді. Ең маңызды деректердің бірі – ЖСН (жеке сәйкестендіру нөмірі). Ашық онлайн ресурстарда ЖСН пайдалана отырып, азаматтың айыппұлдар, салықтар немесе несиелер бойынша қандай қарыздары бар екенін білуге болады. Ол үшін оның ЖСН-ін борышкерлердің бірыңғай тізіліміне немесе банктік мобильді қосымшалардың "Төлемдер", "Айыппұлдар мен салықтар" бөлімдеріне енгізу жеткілікті. Сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Мемлекеттік кірістер комитетінің сайты арқылы кәсіпкерліктің бар-жоғын да оңай анықтауға болады.
Заңгер Алексей Божков ЖСН арқылы борышкерлердің және елден шығуына уақытша шектеу қойылған азаматтардың бірыңғай тізілімінен қажетті адамның аты-жөнін табуға болатынын айтады. Әлбетте, ол азамат егер борышкер болса.
- "20 минутта 60 мың теңге": Алаяқтар қазақстандықтарды WhatsApp арқылы алдап жүр
- Жүздеген миллион теңге: Екібастұздық 20 жастағы қыз астаналық кәсіпкерлерді сан соқтырып кеткен
- Шығын 1 миллиардқа жуық: "Сыбаға" мемлекеттік бағдарламасын жүзеге асыру кезіндегі ақша жымқырған күдіктілер ұсталды
“Сондай-ақ, ЖСН арқылы атқарушылық іс жүргізу туралы ақпаратты білуге болады: кім, қашан және қандай сомалар тағайындалғанын. "Электрондық үкімет" порталында азаматтың заңды тұлғаларға (ЖШС, ҚБ және т.б.) қатысын анықтай алады. Осыны білген шабуылдаушылар ЖШС-ді басқаратын және үнемі айтарлықтай салық шегерімдерін жасайтын адамға қарсы кейбір заңсыз әрекеттерді жоспарлай алады. Сондықтан ЖСН-ді бейтаныс адамдарға жария етпеу керек”, – деп түсіндіреді Божков.
Заңгер Алексей Божков қолында ЭЦҚ бар адам жылжымайтын мүлік (пәтер, коттедж, гараж, автокөлік) туралы ақпаратты және ашық ақпарат көздерінен табылмайтын көптеген басқа жеке ақпаратты білуге болатынын айтады. Бірақ бұл мәліметтерді тек "eGov.kz" порталынан алуға болады. Сол себепті ЭЦҚ та өте маңызды ақпараттың қатарында.
“Қажет болмаса, ЖСН мен жеке куәлік деректерін бермеуге кеңес беремін (әрине, ЖСН беру қажет мекемелермен ресми қарым-қатынастарды қоспағанда). Сонымен қатар, электрондық цифрлық қолтаңбаңызды ешкімге ешбір жағдайда бермеу керек. Кейде компанияға уақытша қызмет көрсететін бухгалтерлер электрондық цифрлық қолтаңбаңызды қалдыруды сұрауы мүмкін. Интернет-кассалық аппараттардың қызметкерлері немесе бір нәрсені ресімдеуге немесе заңдастыруға көмектесетіндер де солай істей алады себебі – сіздің атыңыздан әрекеттер жасау үшін оларға электронды қолтаңба қажет. Мұндай жағдайларда электрондық цифрлық қолтаңбамен келіп, қажетті құжатқа жеке қол қойған дұрыс. Электрондық цифрлық қолтаңбаңызды флэш-дискіде үшінші тұлғаларға қалдыру қауіпті. ЭЦҚ-ны алғаннан кейін парольді өзгерту де маңызды. Қолтаңбаны алғаннан кейін берілген уақытша парольді біліп алу қиындық тудырмайды. Ол өзіңіздің тұрақты және сенімді тек өзіңіз ғана білетін кодыңызға өзгертілуі керек”, – деп түсіндіреді Алексей Божков.
Шабуылдаушылар алған кез келген жеке ақпаратты пайда табу, телефон арқылы алаяқтық, бопсалау және т.б. үшін пайдалануы ықтимал. Сондықтан жеке деректерді үшінші тұлғалармен бөліспеу керек. Электрондық цифрлық қолтаңбаңызды ешкімге қалдырмаңыз. Телефоныңыздағы құпия сөздерді ұмытпаңыз. Сонымен қоса әлбетте әрқашан қырағы болыңыз.