Венгрияда акушер әйелдерге мышьяк беріп, күйеулерін өлтіруге көмектескен

Фото: bbc.com

1929 жылдың желтоқсанында Венгрияның Сольнок қаласында сот болып, ерекше қылмыстық іс қаралды. Көршілес Надьрев ауылында ондаған әйел өз күйеулерін әдейі улап өлтірді деп айыпталды.Бұл туралы Stan.kz ақпарат агенттігі хабарлайды. 

Ол кезде New York Times газеті бұл іс туралы жазып, шамамен елуге жуық әйелдің ерлерін улағаны үшін айыпталғанын хабарлады. Газет мәлімдегендей, 1911 жылдан 1929 жылға дейін Будапешттен шамамен 130 шақырым жерде, оңтүстікте орналасқан ауыл шаруашылықпен айналысатын Надьрев елдімекенінде 50-ден астам ер адамның мышьякпен улап  өлтірілгені белгілі болды.
Айыпталған әйелдер кейін "періште жасаушылар" (ағылшынша — Angel Makers) деген атпен танымал болды.

Негізгі күдікті — ауылдың акушері Жужанна Фазекаш болды.

Надьревтегі өмір

Надьрев — Венгрияның ең ірі шарап өндіретін аймағы Куншагтағы Тиса өзенінің бойындағы шағын фермерлік ауыл.
Бұл жерде некелер көбінесе келісім бойынша жасалып, жас қыздар өздерінен әлдеқайда үлкен ер адамдарға тұрмысқа шыққан. Мұндай некелер әдетте жер, мұра және заңды міндеттемелер туралы келісімдермен бірге жүретін. Ажырасуға рұқсат жоқ болатын.
Ол кезде бұл ауыл Австрия-Венгрия империясының құрамында еді.

Ауылда дәрігер мен дін қызметкері болмағандықтан, Фазекаш өз білімінің арқасында акушер ғана емес, сонымен қатар ауыл дәрігері қызметін де атқарды.

2004 жылы BBC арнасына берген сұхбатында Мария Гуня есімді куәгер былай дейді:

"Адамдар оның білім-білігіне сенетін, сондықтан одан жиі кеңес сұрайтын. Ол ауылдағылардың жағдайын жақсы білетін".

Гуняның әкесі  жергілікті шенеунік полицияға көмектескен, ал Мария ол кезде кішкентай қыз болған.

Оның айтуынша, күйеулерінен қорлық көрген ауыл әйелдері Фазекашқа жиі келетін.

"Күйеулері әйелдерін ұратын, зорлайтын, опасыздық жасайтын. Қатыгездік көп болды", — деп еске алады ол.

Фазекаш оларға егер күйеуің күн көрсетпесе, менде оңай шешім бар деген.

Бұл шешім — мышьяк еді. Ол шыбынға арналған жабысқақ қағазды суға салып, у шығарып алатын.

Кейінірек оның үйінің ауласынан көмілген у толы бөтелкелер табылғаны хабарланды.

Құпияның ашылуы

1911 -1929 жылдары ауыл зираты тола бастады. 50-ге жуық ер адам  - күйеулер мен әкелер жерленді. Бұл күдікті жағдайлар биліктің назарын аудартты.

Тергеу барысында 50 мәйіттің 46-сынан мышьяк табылды. Барлық дәлелдер Фазекашты күдікті деп тапты.

1929 жылдың 19 шілдесінде полиция оны тұтқындауға келгенде ол уды ішіп, өзін-өзі өлтірді.

"Жандармдардың келе жатқанын көргенде, бәрі аяқталғанын түсінді. Олар үйге жеткенде әйел әлдеқашан қайтыс болған еді", — деп еске алады Мария Гуня.

Алғашқы улану оқиғалары дәл осы 1911 жылы басталған. Бұл — Фазекаш Надьревке көшіп келген жыл.

Бірақ ол жалғыз болмаған сияқты. 1929 жылдан бастап Сольнок қаласында 26 әйел сотқа тартылды. Олардың 8-і өлім жазасына, қалғандары түрмеге тоғытылды. Жеті әйел өмір бойына бас бостандығынан айырылды.

Көпшілігі кінәсін мойындаған жоқ. Мотивтері де нақты анықталмады.

Кейбір зерттеулерде себеп ретінде кедейлік, ашкөздік, жыныстық қысым және еркіндікті аңсау аталды.

Басқа мәліметтерге қарағанда, Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде ауылға жұмыс істеуге келген ресейлік әскери тұтқындармен әйелдер жақын қарым-қатынас орнатқан.

Ал соғыстан кейін күйеулері үйге қайтып оралғанда, әйелдер бостандықтарын жоғалтқанына наразы болып, осындай әрекетке көшкен.

Кейбір деректерге қарағанда, улану оқиғалары тек Надьревпен шектелмеген. Тисакурт қаласында да бірнеше мәйіттен мышьяк табылған, бірақ ешкім жазаланбады.

Жалпы қаза тапқандар саны 300 адамға дейін жетуі мүмкін деген болжамдар бар.

Уақыт өте келе бұл қайғылы оқиға ұмытыла бастады. Қазір Надьрев атауы маңайдағы ер адамдар үшін үрей тудырмайды.

Бірақ Мария Гуня осы оқиғалардан кейін ер адамдардың әйелдеріне деген қатынасы “айтарлықтай жақсарғанын” әзілдеп айтады.