Дінмұхамед Ахметұлы Қонаев 1912 жылдың 12 қаңтарында Верныйда, қазіргі Алматы қаласында дүниеге келді. Севет үкіметі кезінде қалада қазақ мектебі болмай, Дінмұхамед № 14, 19 мектептерде орысша білім алады. Қонаевтың ата-бабалары Құйған ауданындағы Құрта және Іле өзендері жағасында өмір сүрген малшылар болған. Оның әкесі Ахмед Жұмабайұлы 1886 жылы туған. Өз кезінде ол Алматы облысының ауыл шаруашылық және сауда ұйымдарында жұмыс істеді, сондай-ақ орыс және қазақ тілдерінде сауатты жазып, оқи алатын. Ал анасы Зәуре Байырқызы Қонаева 1888 жылы қазіргі Алматы облысы Шелек ауылында кедей шаруа отбасында дүниеге келген. Олар жетпіс жылдан астам уақыт бірге өмір сүрді.

Тарихта Қазақстанның бірінші басшысы қызметін атқарған көрнекті тұлға ретінде қалған Дінмұхамед Қонаев 1936 жылы Мәскеудің алтын және түсті металдар институтын тау-кен инженері мамандығы бойынша бітіреді. Институтты бітіргеннен кейін ол Балқаш мыс қорыту комбинатының Қоңырат руднигіне жұмысқа орналасады.

Ал 1939 жылы жары Зухра Шәріпқызымен танысып, отбасын құрды.

Ұлы Отан соғысының бастапқы кезеңінде Қонаев бас инженердің орынбасары және Алтайполиметалл зауытының техникалық бөлімінің басшысы, сондай-ақ Лениногор тау-кен комбинатының Риддер кенішінің директоры лауазымын атқарды. Қонаев 20 жыл бойы КОКП орталық комитетінің саяси бюросының мүшесі, 25 жыл Қазақ КСР Жоғарғы Кеңесінің депутаты болды. Үш мәрте Социалистік Еңбек Ері және Ленин орденімен марапатталды. Қонаевтың жеке басын қалыптастыру сталиндік дәуірде қатаң орталықтандырылған әкімшілік жүйе жағдайында өтті.

Оның тағдырына социалистік-экономикалық процестер әсер етті. Ол бір жағынан, жалпы оптимизммен және социализм идеалдарына деген халықтың шексіз сенімімен, екінші жағынан қуғын-сүргін, жүйенің қатаң шешімдері, бүкіл халықтардың тарихы, этникалық мәдениеті мен салт-дәстүрлерімен сипатталды.

Қонаев студент бола тұрып республиканың қиын жағдайына көз жеткізді. Осы уақытты еске ала отырып, республиканың басшысы ретінде оның дамуына елеулі үлес қосты. Даму бағдарламасы өнеркәсіптік өндірісті, ауыл шаруашылығын, қарқынды құрылысты дамытуға бағытталды.

Қолайлы әлеуметтік-экономикалық жағдайлар халықтың демографиялық дамуына себеп болды. Басқару сапасын жақсарту мақсатында жаңа үш аймақ құрылды, мыңдаған елді мекендер пайда болды, оның ішінде 43 қала. Сондай-ақ, республиканың ғылыми әлеуетін қалыптастыруға ерекше назар аударылды.

Қонаев қарапайым жүргізушіден шахтаның бас инженеріне дейінгі еңбек жолынан өтіп, жоғары кәсіпқой көшбасшы, өнеркәсіпші болды. 1938 жылдың қараша айында алғашқы Балқаш мысы алынды. Сонда Қонаевқа мемлекеттік марапат, «Ерен еңбегі үшін» медалі берілді.

1939 жылдың қыркүйегінде Қонаев Риддер кенішінің директоры болып тағайындалды. Қысқа мерзім ішінде шахтаның жаңа директоры өндірістің көлемін көбейте отырып, алға шығарды. 1942 жылдың сәуір айында Қонаев Республиканың халық комиссарлары кеңесінің төрағасының орынбасары болып тағайындалды. Сондай-ақ, 1949 жылдың ақпан айының соңында Қазақстан коммунистерінің IV съезінде Орталық Комитеттің мүшесі болып сайланды.

1952 жылы Дінмұхамед Ахметұлы ғылым академиясының президенті болып тағайындалды. 1955 жылдың наурызында Қонаев Республиканың министрлер кеңесінің төрағасы болып мақұлданды. Ал республикалық ғылым академиясының президенті болып, қайтадан оның негізін қалаушы Қаныш Сәтпаев сайланды.

Осы кезеңде түсті металлургия министрлігі, геология, құрылыс-монтаж жұмыстары, энергетика және басқа қызметтер ұйымдастырылды. Сол жылы КПК Орталық Комитетінің бірінші хатшысы болып Брежнев сайланды. Осылайша, тың игеру дәуірі басталды. Тың жерлерді игерумен қатар одақтық республикалардан халық жаппай көшіп келе бастады. Тың игеру Қазақстанның экономикалық дамуына елеулі әсер етті, ол тек экономиканың құрылымын ғана емес, сонымен бірге республиканың жалпы әлеуметтік-демографиялық көрінісін өзгертті.

1959 жыл Қазақстан үшін ең қиын уақыт болды. Республика астықты мемлекетке сату жоспарын орындай алмады. Теміртауда толқу болып, жұмысшылар ереуілге шықты, қоғамда тәртіпсіздік орын алды. 1960 жылы 19 қаңтарда КПК орталық комитетінің пленумында Беляев қатты сынға ұшырап, жұмысынан босатылды. Сонда Қонаев бірауыздан КПК орталық комитетінің бірінші хатшысы болып сайланды.

1962 жылы желтоқсанда Қонаев қызметінен босатылып, Қазақстанның министрлер кеңесінің төрағасы етіп тағайындады. Бұған Мәскеу басшылығы бірқатар келіспеушілік білдірді, соның ішінде КОКП орталық комитетінің бірінші хатшысы Никита Хрущев наразы болды.

Дінмұхамед Қонаев 1964 жылдың қазан айында Хрущевтің бірінші хатшы лауазымынан босатылып, оның ортына Леонид Брежнев сайланған Мәскеудегі КПСС орталық комитетінің пленумына қатысты. Ал 1964 жылы 7 желтоқсанда Алматы қаласында өткен орталық комитетінің пленумында Юсупов бірінші хатшы қызметінен босатылды және Дінмұхамед Қонаев екінші рет бірауыздан Қазақстан партиясының көшбасшысы болып сайланды.

Сол уақыттың барлық саяси көшбасшылары секілді Қонаев та алдымен өндірісте жұмыс істеді, сосын партия жұмысына ауысып партиялық институттандырудың барлық кезеңдерінен өтті. Көптеген саяси зерттеушілер Қонаевтың саясатта ұзақ болуын және өміршеңдігін Брежневпен арадағы жақын достығымен байланыстырады.

Дегенмен, оның ерекше мінез-құлқы мен ақыл-ойы, психологиялық құрамы, парасаттылығы мен терең білімінің ерекшеліктері оны тоталитарлық замандағы саяси көшбасшылардың арасынан ерекшелендірді. Дінмұхамед Қонаев өз қадірін жоғалтпастан, халықтың алдындағы беделін сақтап, қолдау мен құрметке ие болды.

Дінмұхамед Қонаев мұнай-газ өндіруге және мұнай-газ саласын дамытуға көп көңіл бөлді. Мұнда біз геологтарға құрмет көрсетуіміз керек, олар бірнеше мұнай-газ кен орындарын тауып және соның арқасында оларды игеретін үлкен аумақтар анықталды.

Бірінші кезекте – бұл Батыс Қазақстандағы Маңғышлақ түбегі. Маңғышлақ түбегінде жаңа мұнай кен орындарын игеру елдің мұнай балансында Қазақстанның үлесін айтарлықтай арттырды. Тек 1972 жылы ғана республикада 1960-1966 жылдардағыдай мұнай өндірілді деп айту жеткілікті.

Сол кезде Қонаев Маңғышлақтың жақын жақытта ондаған миллион тонна мұнай беретін перспективалық мұнай өңірлерінің бірі болатынына сенімді болды.

1986 жылдың күзінде Қонаев жаңадан дамыған мұнай-газ кен орындарындағы жағдаймен танысу үшін еліміздің батыс аймақтарына барды. Онда ол әлемдегі ең перспективалы кен орнының бірі болып табылатын Теңіз кен орнымен толығымен танысып шықты. Екі жүзден астам кәсіпорындар мен фирмалар, соның ішінде өзара экономикалық кеңестегі серіктестер, бұл кен орнын игеруге ықыластарын білдірді.

Содан кейін Қонаев Теңіз кен орнын дамытудың басты үйлестірушісі болған Құлсары қаласына барып қайтты. Гурьев облыстық партия комитетінің бюросында сөз сөйлеген Қонаев сапарының нәтижелерімен бөлісіп және мұнай өндіруді дамыту жөніндегі жұмысты күшейту бойынша бірқатар шаралар ұсынды.

Садан кейін Қонаев Гурьевтан Қарашығанаққа барады. Ол Орал өңірінің басшылығымен мұнай-газ саласында жұмыс істейтін жұмысшылармен бірге Қарашығанақты қарқынды дамыту үшін жасалған шешімдердің орындалуын мұқият қарап шығады.

1986 жылдың ақпан айында Қонаевтың жетекшілігімен Қазақстан Коммунистік партиясының XVI съезі өтті. Бұл съезд Қонаев жетекшілік еткен соңғы жиын болды. 1986 жылы 11 желтоқсанда Қонаевтың қатысуынсыз КПСС орталық комитетінің саяси бюросының отырысы өтті. Онда Қонаевты зейнетке шығару туралы шешім қабылданды.

1986 жылдың 16 желтоқсанында Қазақстан коммунистік партиясы орталық комитетінің 18 минутқа созылған рекордтық қысқа пленумында Дінмұхамед Қонаев Қазақстан коммунистік партиясы орталық комитетінің бірінші хатшысы қызметінен босатылды. Оның орнына КПСС орталық комитетінің бас хатшысының ұсынысы бойынша жіберілген Ульянов облыстық комитетінің бірінші хатшысы Геннадий Колбин сайланды. Республика басшысының өзгеруі Қазақстан тарихына Желтоқсан атымен кірген жаппай тәртіпсіздіктерге әкелді. Колбиннің мемлекет басына келуі желтоқсан көтерілісіне себеп болды.

1987 жылдың қаңтарында Қонаев КПСС орталық комитетінің саяси бюросынан, ал 1987 жылдың маусым айында КОКП орталық комитетінен шығарылды.

Отставкаға кеткеннен кейін ол туған қаласы Алматыда тұрды. Осылайша, Советтік Қазақстанды басқарған Дінмұхамед Қонаев 1993 жылы 22 тамызда Алматы облысы Алакөл ауданының Ақши ауылында жүрек ұстамасынан қайтыс болды. Аса ірі мемлекет және қоғам қайраткері 1993 жылы 25 тамызда Кенсай зиратына жерленді.

Stan.kz сайтын Telegram арқылы оқыңыз. Арнамызға жазылыңыз.

Талқылау