Сириядағы Асад билігі аяқталды: Жағдай Таяу Шығыстағы күштер балансын қалай өзгертеді
Башар Асад билігінің құлауы бір апта бұрын мүмкін емес болып көрінген еді. Көтерілісшілер Идлиб провинциясындағы өз базасынан режимге қарсы шабуыл бастады. Сириядағы және жалпы аймақтағы жағдайдың жақын күндері мен апталарда қалай дамитынына зерттеу жасалды. Бұл туралы Stan.kz ақпарат агенттігі BBC порталына сілтеме жасап хабарлайды.
Фото: daryo.uz
Ресей мен Иран Асадты өз проблемаларына байланысты тастап кетті
Қазір Сирия үшін шешуші кезең келді. Башар Асад 2000 жылы әкесі Хафез қайтыс болғаннан кейін билікке келді. Хафез 29 жыл бойы елді темірдей қолмен басқарса, баласы да дәл солай билік жүргізді.
Асад кіші билікті әкесінен мұраға алып, қатаң бақыланған және репрессиялық саяси құрылымды сақтады, онда оппозицияға мүмкіндік болмады. Асад 2011 жылы өзінің режиміне қарсы бейбіт наразылықтарды қатал басып, азаматтық соғысқа алып келген адам ретінде мәңгі есте қалады. Бұл кезде жарты миллионнан астам адам қаза тапты, ал алты миллионнан астамы босқын болды.
Асад көтерілісшілерді басып, билігін сақтап қалу үшін Ресей мен Иранның көмегіне сүйенді. Мәскеу қуатты авиацияны пайдаланып, Тегеран Сирияға әскери кеңесшілерін жіберді, ал Ливаннан келген "Хезболла" өзінің жақсы дайындалған жауынгерлерін жіберді.
Алайда бұл жолы мұндай қолдау болмады. Асадтың одақтастары, негізінен, өздерінің ішкі мәселелеріне байланысты оны тастап кетті. Олардың көмегінсіз сириялық әскерлер көтерілісшілерді тоқтата алмады. Ал кейбір жерлерде олар мұны қаламады, көтерілісшілердің басшылығында исламшыл "Хайят Тахрир аш-Шам" (ХТШ) тобы болды.
Абу Мухаммед аль-Джулани деген кім және неге оны прогрессивті жихад өкілі деп санайды?
Өткен аптада көтерілісшілер қарсыласусыз Алеппо қаласын, елдің екінші үлкен қаласын басып алды. Кейін олар Хаманы, бірнеше күннен соң Хомсты да өз бақылауына алды. Осылайша, Дамаск оқшауланып, оппозиция бірнеше сағатта ел астанасына кірді.
Асадтардың 50 жылдық билігінің аяқталуы аймақтағы күштер балансын өзгертуі мүмкін. Иранның ықпалына тағы бір ауыр соққы беріледі. Себебі Сирия Асад билігі кезінде Иран мен "Хезболла" арасындағы байланыс көпірі қызметін атқарып, осы топқа қару-жарақ пен оқ-дәрі жеткізуде маңызды рөл атқарды.
Өз кезегінде "Хезболла" Израильмен өткен бір жылдық соғыстан кейін айтарлықтай әлсіреді, әрі оның болашағы белгісіз болып отыр.
Иран қолдайтын басқа бір топ – Йемендегі хуситтер бірнеше рет әуе шабуылдарына ұшырады. Бұл топтар Ирактағы жасақтар мен Газадағы ХАМАС, Тегеранның "қарсылық осі" деп атап, оларға ауыр соққы жасалды.
Израильде Иранды экзистенциалды қауіп ретінде қабылдайды, сондықтан бұл өзгерістер оларды қуантады. Кейбіреулер бұл шабуылды Түркияның қолдауынсыз жүзеге асырылмаған деп санайды. Түркия көтерілісшілерді қолдайды, бірақ "Хайят Тахрир аш-Шам"-ды қолдайтынын жоққа шығарады.
Түркия президенті Режеп Тайып Ердоған Асадты келіссөздерге шақырып, сириялық босқындарды елдеріне қайтаруды ұсынды. Бірақ Асад келісуден бас тартты. Содарлар тобының түп тамыры "Әл-Каидада" жатыр және олардың өткен тарихы өте қорқынышты болған. Соңғы жылдары олар өздерін ұлттық күш ретінде көрсетуге тырысты, бірақ бұл көп адамды сендіре алмады.
Сириядағы күрт өзгерістер билік вакуумына әкеліп, елде хаос пен зорлық-зомбылықты күшейтуі мүмкін.
Асад “Араб көктемінің” соңғы диктаторы болды
Ливияда Муаммар Каддафи, Тунисте Бен Али, Йеменде Али Абдулла Салех, Мысырда Хосни Мүбарак, енді Сирияда Башар Асад биліктен кетті.
2011 жылы "араб көктемі" демонстранттары "диктаторлар" деп атаған Таяу Шығыс билеушілерінің бәрі бүгінде араб көктемінің емес, АҚШ-тың құрбаны болған Ирак Саддам Хусейнмен бірге тарих кітаптарына жазылды.
Олардың арасынан тек Бахрейннің королі Хамад қана қалды, Бұл оның Парсы шығанағындағы араб монархиясын басқаратынымен түсіндіріледі. Ол 2011 жылы реформаларға барғанымен, толыққанды демократияға жол ашқан жоқ. Бахрейнде әлі де Сирия сияқты қанды қақтығыстарға толы емес, сондықтан жағдай әлдеқайда бейбіт.
"Ислам мемлекеті" өздерінің террорлық әрекеттерімен әлемнің назарында болды. Бірақ сириялықтардың ең көп құрбан болғаны – Асад режимі. Башар Асадтың үкіметі бейбіт халықты қанға бояумен танылды. Оның қанға малынған әрекеттері бейбіт өмірді тас талған етіп, бұл тарихта қаралы із қалдырды.
Көтерілісшілер Сирияда тұрақтылық орната ала ма?
Башар Асадтың әкесі билік еткен уақыттан бастап, Асадтар отбасы Сирияны өз жеке бизнесі ретінде басқарған. Бірақ қазір олардың билігі Сирияда жоқ.
Сирияның стратегиялық маңызды орналасуы оның айналасындағы көршілерге және бүкіл әлемге әсер етеді. Осы кезде "сириялық көтерілісшілер тұрақтылықты қамтамасыз ете ала ма? Олар ұлтшылдықты қалдырып, халықты бейбіт өмірге жеткізуге тырыса ма?" деген сұрақ туындайды.
Көтерілісшілер кемсітпеуге уәде бергенімен, бұл уәделердің орындалуын күту керек. Егер олар сөздерінде тұрмаса, онда Ливия мен Ирактағы жағдайларға ұқсас сценарийлер қайталануы мүмкін. Диктатураның аяқталуы, болашақтағы тұрақсыздық пен үкімет үшін басқа топтардың күресі кезеңіне өтудің белгілері бар.
Израиль Сирияда не қалайтынын шешуі керек
Израиль Сириядағы жағдайға алаңдаулы. Ол Голан жоталарында Сириямен шектесетін аумаққа қосымша күштер жіберді. Израиль әскерлері Голан жоталарының қарсы бетінде орналасқан буферлік аймаққа жақындап, өткен тәуліктерде бірнеше көтерілісшілер тобына соққы берді. Бұл Израильдің оларға шегінуге сигнал беріп жатқанын білдіреді.
Израиль үшін Сириямен шекаралас болу үлкен қауіп тудырады, әсіресе Сирияның химиялық қаруы көтерілісшілердің қолына өтіп кетуі ықтимал деген қорқыныш бар. Кейбір көтерілісшілердің "Әл-Каидамен" байланысы болуы мүмкін. 2011 жылы Сирияда көтеріліс басталғанда Израиль тұрақтылықты қалаған еді. Израиль "Хезболла" мен Иран басты жаулар болғанына қарамастан Башар Асадтың билікте қалуын қолдады.
Еске салайық, бұған дейін "Хайят Тахрир аш-Шам" содырлар тобы Сирия президенті Башар Асадтың елден кеткенін және Дамаск астанасын басып алғанын мәлімдеді. Дамасктегі көтерілісшілер мемлекеттік телеарна эфирінде жеңіске жеткендерін жариялады. Сириялық содырлар мемлекеттік телеарна мен Дамаск радиосы арқылы эфирге шығып, президент Башар Асад режимін құлатқандарын және саяси тұтқындарды босатқанын хабарлады.
8 желтоқтанда Асадтың президент қызметінен кеткені және Сириядан шыққаны туралы алғашқы ресми мәлімдемені Ресей Сыртқы істер министрлігі жариялады. Алайда сол кезде Ресейдің сыртқы істер министрлігі Асадтың қай жерде екені туралы ешқандай мәлімет бермеген. Кейінірек ресейлік БАҚ Кремльдегі дереккөздерге сілтеме жасап, Ресей Асадқа және оның жақындарына "гуманитарлық мақсаттарды ескере отырып" баспана бергенін хабарлады.