Мамыр айынан маусым айына дейінгі кезеңнің өзінде ЕДБ бойынша несиелік портфель көлемі 75,7 млрд теңгеге азайды. Жалпы алғанда, осы кезеңде оң динамиканы еліміздің банктік секторының жартысы ғана сақтап қала алды. Ал бізге келетін болсақ, біз «плюсте» болып, осы кезеңде біз ЕДБ арасында берілген қарыздар сомасының абсолютті өсімі бойынша көшбасшы атандық. Жылдық динамикада қарайтын болсақ, біздің портфель 74 млрд теңгеден аса сомаға өсті және бүгінгі күні біз нарық бойынша жиынтық несие портфелінің 8% иеленіп отырмыз.

Негізінен мұндай динамика ипотекалық кредит берудің арқасында қалыптасты: бүгінгі күні біз нарық үлесі бойынша екінші орынды нық иеленіп отырмыз және мамыр-маусым айларында өз үлесімізді 5,2% ұлғайттық.

- Қазір барлық банктерде ипотека бірыңғай мемлекеттік бағдарламалар бойынша жұмыс істеп жатыр. Клиенттердің басқа банктерге емес, Сіздерге келуіне не түрткі?

Иә, Сіз дұрыс айтасыз, мемлекеттік бағдарламалар бойынша талаптар барлық банктерде бірдей, дегенмен айырмашылық бар – әр банктің клиентке қарым-қатынасы әртүрлі. Тарихи тұрғыдан алсақ, біз ипотекалық өнімдер ұсынатын банкпіз және тұрғын үй қарыздарын бұрыннан жақсы білеміз. ЦКБ нарықта 1988 жылдан бастап жұмыс істеп келеді, осы онжылдықтарда біз клиенттік сервис саласында мол тәжірибе жинадық, яғни біз адамдарға не қажет екенін, олардың мұқтаждықтарын қалай қанағаттандыруды, оларға жоғары сервисті қалай көрсетуді білеміз. Бюрократиялық әуре-сарсаңы жоқ ретке келтірілген процесс – біздің ең үлкен артықшылығымыз. Нарықтың ерекшеліктеріне жедел ден қоя отырып, біз алға ұмтыламыз.
Мысалы, 2018 жылы біз бірінші болып «Баспана хит» және «7-20-25» мемлекеттік бағдарламалары бойынша тұрғын үй қарыздарын бере бастадық. Біз біраз уақыт бойы нарықта жалғыз болғандықтан, күрт өскен өтінімдер санын жедел өңдеу қажеттігі туындады. Біз Кредит комитеттерін өткізбей-ақ, бар болғаны 15 минут ішінде шешім алуға мүмкіндік беретін әмбебап скоринг жүйесін ендіре отырып, осы мәселені тез арада шештік. Сәйкесінше, осы қарыздарды басқа банктер де бере бастаған кезде, шешімдер қабылдау жылдамдығы біздік бәсекелестік артықшылығымыз болды. Жақында ғана орын алған жағдайдан мысал келтіретін болсақ, пандемияға байланысты халықтың көпшілігі тұрақты табысынан айырылып қалған кезде, біз скоринг бойынша өтпеген өтінімдерді қолмен қайта қарау қызметін енгіздік.

- Айтпақшы, пандемия кезіндегі ипотекаға қатысты сұранысқа тоқтала кетейік. Жұмыс орындарындағы дағдарыс, халықтың төлем қабілеттілігінің төмендеп кету жағдайлары сұранысқа әсерін тигізді ме?

Пандемияға қарамастан, нарық бойынша ипотекалық кредит берудің өсу қарқыны ай бойынша да, жыл бойынша да оң динамиканы көрсетіп отыр. Шілде айындағы өсім 2,5% жуық мөлшерді, ал жылдық өсім 25% аса мөлшерді құрады. Жалпы портфельдегі ипотекалық қарыздардың үлесі де 11%-дан 14%-ға дейін ұлғайды. Ипотеканың танымалдығы төмендемейді және бұған кейінге қалдырылған сауалдардан бастап жоғары ұсыныстарға дейінгі көптеген факторлар әсер етуі мүмкін. Құрылыс салушылар арасындағы үлкен бәсекелестік құрылыс компанияларының маркетингтік құралдарының жоғары белсенділігіне әсерін тигізеді. Осының барлығына танымал және салыстырмалы түрде қолжетімді болып қала беретін «7-20-25» және «Баспана Хит» ипотекалық бағдарламалардың бейілділігін де қосу қажет.
Иә, расында пандемияның арты күйзеліске айналды, осының салдарынан халықтың бір бөлігі тұрақты табысы мен тұрақты жалақысынан айрылды. Кейбір жұмыс берушілер пайданың жоқтығына байланысты өз қызметкерлеріне уақытша ақша төлей алмай отыр. Ал скоринг жүйелерінің оң шешімдері көптеген банктерде негізінен тұрақты жалақы мен тұрақты зейнетақы аударымдарына байланысты болып келетіні бәрімізге белгілі. Әрине, біз де автоматтандырылған скорингті пайдаланамыз, бірақ клиенттің өтініші бойынша өтінімді қолмен қайта қарауға дайынбыз.

- Бұл процедура қалай жұмыс істейді?

Клиентке зейнетақы қорына аударылған аударымдарының жоқтығына байланысты ТЖ кезеңінде ипотека беруден бас тарту туралы құжат келді делік. Мұндай жағдайда, клиент бізге хабарласып, Банкке жұмыс берушінің жағдай сипатталған, мысалы, компанияның мемлекет жариялаған мараторийге байланысты зейнетақы қорына аударымдарды уақытша жүргізбейтіні жөнінде айтылған растаушы құжатын тапсырады. Әрі қарай біз бұл мәселені Банктің уәкілетті органында жеке қарастыратын боламыз. «7-20-25» және «Баспана Хит» бағдарламалары бойынша мұндай тәжірибені біз көктемде, карантин жарияланғаннан кейін дереу енгіздік және ЦентрКредит Банкі осы жылдың шілдесінде-ақ Қордың ипотекалық бағдарламалар бойынша бүкіл тарихында ипотекалық сатылымдар көлемі бойынша рекорд жасады. Осылайша, сәуір айында біз 2,7 млрд теңгеге 293 қарыз берген болсақ, маусым айында бұл көрсеткіштер үш еседен аса көлемге артты. Ал жалпы алғанда, біз бірінші жартыжылдықта жалпы сомасы 40,9 млрд теңгені құрайтын 4000 қарызды іске асырдық.

- Ипотекалық кредит берудің алдағы уақытта кредиттік портфельге кері әсері болады деп қорықпайсыз ба?

Осыны жасай отырып, қисынсыз тәуекелдерге барып отырмағанымызды және кейін кез келген тәсілмен төлем жасату немесе кепілге қойылған жылжымайтын мүлікті алып алмас үшін кредитті ықтимал дефолт клиенттерге бермейтінімізді атап өткім келеді. Жоқ! Біз орын алған дағдарыс жағдайына байланысты клиенттің жағдайын түсіне отырып, кез келген уақытта клиенттің мүддесінде іс-әрекет етеміз. Егер клиенттің ипотеканы төлей алатын жағдайын көрсек, біз бұл шешімді қараусыз қалдырмаймыз, әрбір жағдайды жеке қарастырамыз. Бір таңғаларлығы, бұл уытты кредиттер үлесінің өсуіне ешқандай да әсерін тигізбеді. Оған қоса «Баспана Хит» және «7-20-25» бағдарламалары бойынша несиелік портфельдің сапасы пандемия басталғаннан бастап тек жақсара түсті және бүгінгі күнде жақсы деп бағаланады. 1 қыркүйектегі жай-күйі бойынша мерзімінен кешіктірілген төлемнің деңгейі «7-20-25» бағдарламасы бойынша 1,2%-ды, «Баспана Хит» бойынша 0.8%-ды құрайды.

- Анықтап алайық, барлық сұраныс тек осы екі мемлекеттік бағдарламаның айналасында болып жатыр ма әлде нарықта осыған ұқсас басқа да бағдарламалар бар ма?

Иә, әрине бар. Тіпті «7-20-25» және «Баспана Хит» бағдарламаларының аясында да өзінің ішкі арнайы бағыттары бар, мысалы, әскери қызметшілерге арналған бағыттар. Дәл осы жағдайға қатысты мынадай айырмашылық бар: егер әскери қызметшілердің ай сайынғы мемлекеттік тұрғын үй төлемдері болса, онда кредит бойынша ай сайынғы төлем осы мемлекеттік тұрғын үй төлемдерінің есебінен жүргізіледі. Әсери қызметшілерге тұрғын үй қарыздарын бере отырып, біз олардың кредиттік тарихтарына жұмсағырақ қараймыз, ал төлем қабілеттілігін есептеу жоғарыда айтылған ай сайынғы тұрғын үй төлемдерінің есебінен жүргізіледі. Бұл бағдарлама қарулы күштер өкілдері арасында танымалдыққа ие болды және біз 1 ғана жылдың ішінде 500-ден аса ипотека бердік. Бүгінгі күні біз «тұрғын үй сертификаттары» бойынша ипотека беруді іске қосқан республикадағы жалғыз банк болып табыламыз және ағымдағы сәтте осы бағдарлама бойынша 600 млн теңге сомасында 70-тен аса қарыз бердік. Мемлекеттік бағдарламалардан бөлек, біз «Орда» ипотекасы» өнімі аясында Қазақстан ипотекалық компаниясының серіктестерімен, сонымен қатар жеке құрылыс салушылармен, мысалы, BI Group компаниясымен бірлесіп еңбек етіп келеміз.

Талқылау