Жасөспірімдік кезеңнің өзі бала үшін ауырлау кезең. Себебі осы уақытта ағзада түрлі өзгерістер болады: гормоналдық, физикалық және т.б. Психикалық ауытқуды психиатр анықтай алады. Ал психологиялық ауытқу байқалса, не ата-ана баласында қалыптан тыс өзгерістер болып жатқанын сезсе, жасөспірімді мамандарға ертіп келуіне болады.

Психологиялық өзгерістердің алғашқы белгілерін анықтау мүмкін, ал психикалық ауытқуды тек медициналық қызметкерлер анықтайды. Қалыпты емес өзгерістер көзге бірден көрінеді, ата-ана баласына жанашыр болса, бірден байқайды.

Ата-ана қайғылы жағдайды алдын алуға мүмкіндігі бар деп айту қиын. Қазандағы жағдай мысалында, күдікті ата-анасын мойындамаған, оған шизофрения диагнозы қойылған. Демек бұл психикалық ауытқу. Жасөспірім мен ата-ана арасында сенімді қарым-қатынас болмаған шығар.

Ата-ана баламен қарым-қатынас орната алуы тиіс, әсіресе, қолдауға мұқтаж жасөспірім кезінде бұл өте маңызды. Жасөспірімнің толыққанды дамуы үшін ата-анамен әңгімелесуі ауадай қажет.

Бала кезде көп қорлық көрген, кемсітуге тап болғандар қылмыскер болуға бейім деп айтуға болмайды. Бұл адамның психикасының қалай қалыптасқанына байланысты: жинақтап, ашуын бір-ақ шығара ма, әлде өзін-өзі кемсітуге бейім бе? Әрине, буллинг, зорлық - бұл жақсы нәрсе емес. Бұл жерде жеке тұлғаға зорлық жасалады.

Баласы қылмыскер атанған ата-ана қайғылы жағдайдан қалай өте алады?

Ата-ананың өзінде психологиялық проблемалары болып, балаларына берілген болуы мүмкін. Бұл ата-ана тарапының әсері, сезімге жоғарыдағыдай жауап берген болуы мүмкін: жинап-жинап ашу шығару және т.б.

Ата-ана үшін бұл - трагедия. Мұндай жағдайға тап болған әке-шешеде өз-өзін кінәлау, ыза, жек көру сияқты сезімдер болады. Қазіргі негізгі проблема - қоғамда психологиялық мәдениеттің жоқтығы, оны дамыту керек. Ата-аналардың психологиялық білімі, танымы болуы қажет. "Балаға не береміз, сезімді қалай жеткіземіз", осыны әр ата-ана білі тиіс. Ал егер олар психологиялық тұрғыдан сауатсыз болса, әрине, балалары да осындай болады. Психологтарға жиі бару, психологиялық білім жинау, лекция тыңдау халыққа психологиялық сауаттылық береді.

Кінәні ата-анадан көрген дұрыс па?

Жасөспірімді тәрбиелеген ата-ананы кінәлау дұрыс емес. Себебі ешқандай әке-шеше баласы қылмыскер атанғанын қаламайды. Алайда осындай жағдайда сенімді қарым-қатынас орнату керек. Баланы әңгімеге тарту: Не нәрсеге ашулы екенін сұрап, сезімін, эмоциясын бала сізге ашылып айту керек.

Осы ашу мен ызаны қауіпсіз жолмен сыртқа шығару маңызды. Оның да жолдары бар. Мәселен, спорт, тауға шығу энергияның шығуына сеп болады. Сондай-ақ, балаға проблеманы қауіпсіз жолмен шешу керектігін түсіндірген жөн.

Ата-аналар мінезі ауыр жасөспірім балаларын алып келіп жатады. Қазіргі әке-шешелердің ұл-қыздарын уайымдап, келіп жатқанының өзі қуантады. Мәселені бірге шешіп, ата-анамен отбасылық консультация жүргіземіз. Кейде жасөспірмдер өз бетімен келіп жатады. Осылайша, психонализ процесінде ата-анасымен, достарымен мәселелерін шешіп үйренеді.

Ата-ана мұндай трагедияны алдын алуға қауқарлы ма?

Қазір жас балалар әлеуметтік желілердің әсеріне бейім болғандықтан, иллюзияда өмір сүреді. Ата-аналар мен балалар бір-бірін естімейді. Әке-шеше баласынан "не тамақ іштің, қандай баға алдың?" деген сұрақ қоюмен шектеліп жатады. Көбіне осындай отбасыларда проблема орын алады. Себебі рухани байланыс жоқ. Рухани байланыс орнағанда ғана екі тарап бір-бірінің тілін табады.

Ата-ана баланың психологиялық жағдайын бақылап, қадағалап отыруы керек.

Жақсылап ұйқы қандыруына мән беру керек. Себебі жасөспірімдік кезеңде ұйқы өте маңызды компонент.
Баланың өміріне шынайы қызығушылық болу.
Психологиялық және жас ерекшеліктерін байланысты сынамай, қабылдау қажет.

Сол кезде ғана баламен сенімді қатыныс орнатуға болады. Қазір ата-ана баласын қаз-қалпында қабылдамайды, сондықтан да жеткіншекте наразылық сезімі пайда болады.

Ата-ана баласы 18 жасқа толғанға дейін оған жауапты болады: соның ішінде оны эмоциясына жауап беруге, ұстауға, адамдарға қауіпсіз жолмен шығаруға тәрбиелейді. Ал 18-ден кейін жас бала өз өміріне өзі жауапты болады.

Жасөспірімдік кезең 18-ге дейін емес, кейбір ақпарат көздеріне сүйенсек, 25, 35 жасқа дейін барады. Демек ата-анаға баланың әлі есеймегенін ескеру керек.

Айта кетейк, 11 маусымда Қазан қаласындағы оқиғаға күдікті Ильназ Галявиевтің ата-анасының айтуынша, ол бұрындары мұндай агрессия танытпаған. Ильназ отбасында кіші бала, туған ағасы бар. Көршілері жас жігіт туралы жақсы пікірде. Салмақты, қарапайым жігіт, ешкім мұндайға барады деп ойламаған.

Бұл оқиға Татарстанды ғана емес, әлемді дүрліктірді. Осы сияқты оқиға бұрында әлем тарихында орын алған. Соның бірі "Колумбин" аталып кеткен қанды оқиға.

1999 жылы 20 сәуірде Колумбин орта мектебінде екі жасөсіпірім атыс ұйымдастырады. Дилан Клеболд пен Эрик 12 оқушы мен мұғалімді өлтіреді. Қайғылы жағдай кезінде 20-дан астам адам жарақат алады, содан кейін атыс шығарғандар өздеріне қол жұмсайды.

Қылмыскердің бірі Дилан Клеболдтың анасы Сьюзан Фрэнсис Клебольд жағдайды өте ауыр қабылдайды. Айтуынша, қайта қалыпқа келуіне ұзақ жылдар керек болған. Бүгінде ол - американдық жазушы және белсенді.

17 жыл өткен соң ол "Ана өтеуі": Трагедиядан кейінгі өмір" (A Mother’s Reckoning: Living In the Aftermath of Tragedy) кітабын жазды.

"Ұлымның жасағанына көндігуге жылдар қажет болды. Оның қатыгездігі өз ұлымды толықтай танымағанымды көрсетті. Болған оқиғадан соң адамдар менен: "Сіз қалай білмеуіңіз мүмкін? Мұны байқамау үшін қандай ана болу керек?" деген сынды сұрақтар қояды. Мен де өзіме әлі де осы сұрақтарды қойып келемін", - дейді Сьюзан Клебольд.

Өз қалауымыздан тыс жақын адамдарымыздың ойы мен сезімдерін нақты біле алмаймыз, басқара алмаймыз деген қорытындыға келдім. Біз басқалары сияқты емеспіз, балаларымыз да басқаларға немесе өздеріне зиян тигізе алмайтынына сенімді болу көзге көрінбейтін қауіпті көруге кедергі келтіруі мүмкін. Жақындарымыздың не айтқанына қарамастан, біз әрқашан абай болуымыз керек. Біз оларды еш айыптаусыз, сынамай тек естіп, тыңдауымыз қажет.

Сьюзан Клебольдтың айтуынша, адамда психикалық ауытқу бар екенін бірден анықтау қиын. Себебі анық белгілер байқалмайды, дейді ол.

"Біреулер тек қорқыныш, ашу, дәрменсіздікті сезінуі мүмкін және олар ешқашан қажетті көмек ала алмайды. Осы себепті көп жағдайда көмек беруге де тым кеш боп жатады", - дейді ол.

Талқылау