Ильмира есімді қыз Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінде екі шет тілі мамандығында мемлекеттік грантпен оқыпты. Алайда басқа жұмыс тауып алғандықтан, бұл мамандықпен жұмысқа кіргісі келмепті.

“17 жасымда кім боларымды білмедім, тіпті қазір де нақты кім боларымды білмеймін. Бірақ сол кезде ағылшын тілін жақсы білгесін сол пәнді таңдадым. ҚазҰУ-да неміс және ағылшын тілін оқыдым. Оқуды аяқтаған соң студенттерде 3 таңдау болды: 3 жыл мектепте жұмыс істеу, жүкті болып, декретке кету және ақылы түрде магистратураға түсу. Мен сол мезетте жұмыс тауып алғандықтан, мұғалім болғым келмеді. Декретке шығайын десем, тұрмыста болған жоқпын. Сол үшін магистратураға түсу туралы шешім қабылдадым”, – деді ол.

Ол шетелдік университетке ақылы түрде магистратураға түсіпті. Сол кезде университетке анықтама қағазын ұсынған.

“Жұмысыма кірісіп, 1-семестрден соң оқудан шығып кеттім. Кейін күйеуіммен 2023 жылы Аргентинаға кетіп қалдым. Сонда жүргенімде мемлекетке 2,5 миллион теңге қарыз екенім туралы хабарлама келді. Олар сотқа беретінін айтты. Біз университетке қарызды ай сайын бөліп бергіміз келді, бірақ олар толық берсін деп бізді сотқа берді”, – деді Ильмира.

Сот онлайн 3 айға, одан соң 6 айға шегерілгендіктен, ол бұл туралы ұмытып кеткен. Кейін Аргентинадан Қазақстанға оралып, қайтадан Малайзияға кетер уақытта 3 миллион теңге қарыз хабарлама келіпті.

“Малайзияға көшуге толық дайындалып, құжат, билет – бәрін алып қойдық. Бірақ мына хабарламада қарыз пайызбен өсіп келді. Әрі 5 күнде төлемесең, елден шығуға тыйым салынатынын айтты. Біз дүйсенбі кетуіміз керек, ал хабарлама жұма күні келді. Адвокаттарға жүгініп жүргенде, дүйсенбі болды. Кетер алдында қарасам, жүйеден тыйым салынған белгі тұр. Абдырап, сот орындаушысына қоңырау шалдық. Әзірге соманың жартысын төлейік деп ескерттік, алайда толық төлемегенше, елден шыға алмайтынымызды айтты”, – деді түлек.

Алайда сол күні жақындары арқылы 3 миллион теңгені тауып, қарызын жапқан. Десе де, Малайзияға кеткен соң, тағы да 70 мың қарыз туралы хабарлама келген. Ильмира оны төлемегендіктен, банктік шоттары бұғатталыпты. Кейін қарызы 90 мыңға өскен. Осылайша ол 4 жылдық оқу ақысын төлеп тастағанын айтады.

“Мен мұндай міндеттемелер туралы білмедім. Бірақ мен сияқты кейін мамандығымен жұмыс істегісі келмейтіндерге грантқа түспеуге кеңес беремін”, – деді ол.

Stan.kz тілшісі Жоғары білім және ғылым министрлігінен жағдайға қатысты түсініктеме сұрады. Министрліктің сөзінше, жас маман өзіне жүктелген міндеттемесін орындамағандықтан, оны сотқа берді.

“2023 жылы Ильмираның оқу шығынын және қарызын өндіру туралы сотқа талап қойылды. Сот 2023 жылы қазанда оны толық қанағаттандырды. Бірақ Ильмира апелляциялық сотқа жүгінгендіктен, үкім жойылды. Ал 13 желтоқсанда талап ішінара қанағаттандырылып, жас маманнан оқу шығынын өндіру туралы шешім шықты. Ал тұрақсыздық айыбын қанағаттандырудан бас тартты”, – делінген хабарламада.

Тұрақсыздық айыбы дегеніміз – өз міндеттемесін орындамаған жағдайда борышқордың несиегерге төлейтін ақша сомасы, яғни қарызды кешіктірген жағдайда төленетін өсім.

Грантты өтемеген жағдайда не болады – Министрліктің жауабы

ЖОО-ны грантпен оқып, кейін оны өтемегендерді сот кінәлі деп таныған жағдайда олар қарызды өтеуі керек. Қарызы өтелмесе, жеке сот орындаушы шаралар қолданады. Жеке сот орындаушы "Атқарушылық iс жүргiзу және сот орындаушыларының мәртебесi туралы" заң аясында шетелге шығуға тыйым салуға, шотты бұғаттауға құқылы дейді.

“Жыл сайын Ғылым және жоғары білім министрлігінің бұйрығымен жылына 1 студентті оқытуға жұмсалатын орташа шығын және 1 студентті оқытуға жұмсалатын 1 кредиттің шығыны бекітіледі. Сол мөлшерді міндетті жұмыс істеу арқылы төлегісі келмесе, осы шығынды қайтаруы керек”, – деп мәлімдеді министрліктің Статистика және жоғары, жоғары оқу орнынан кейінгі білім қызметін үйлестіру басқармасы.

Түлек оқуын бітірген соң шетелге жұмыс істеуге немесе тұрақты өмір сүруге кетсе де, қарызды өтеп кетуі міндетті екен.

“Грантты жұмыспен өтемеген жас мамандар басқа мемлекетке тұрақты немесе уақытша тұру үшін кетсе, оқу шығынын республикалық бюджетке қайтаруға тиіс. Өйткені шетелдегі мекемелер тиісті жұмыс орны ретінде қабылданбайды”, – деп мәлімдеді ведомоство.

Бір өкініштісі, бұл қарызды бөліп төлеу немесе төлеуді кейінге қалдыру заңда қарастырылмаған. Бірден өтеп тастауға асығу керек дейді.

“Азаматтық процестік кодекстің 246-бабына сәйкес, қарызды қайтару әзірге қиын немесе мүмкін емес болса, сот орындаушысының өтінішхаты, тараптардың арызы бойынша сот шешімін орындауды кейінге қалдырып, оның мерзімін ұзартуға болады”, – деп мәлімдеді министрліктің өкілі.

Маман грантты өтеуден қай жағдайда босатылады?

Жұбайы тұратын, жұмыс істейтін немесе қызметін өткеретін елді мекенде бос орын болмаған жағдайда;
Бірінші немесе екінші топтағы мүгедектігі болса;
Магистратураға, докторантураға түссе;
Жүкті әйелдер, үш жасқа дейінгі баласы бар, сондай-ақ үш жасқа дейінгі баланы өзі тәрбиелеп жатқан адамдар босатылады.

Талқылау