Трамптың наурыз айындағы Путинмен телефон арқылы сөйлесуі мен Сауд Арабиясында АҚШ бастаған делдалдық әрекеттер соғысты тоқтатуға бағытталғанымен, тек 30 күндік бітім мен Қара теңізге шабуылдарды тоқтату туралы келісімге ғана қол жеткізілді. Еуропа сыртқы байланыстар кеңесі (ECFR) директорының орынбасары Весела Чернева бұл процесті 1945 жылғы Ялта конференциясымен салыстырады. Бұл кезде АҚШ, Ұлыбритания және КСРО көшбасшылары Еуропаны суық соғыс кезеңіндегі ықпал аймақтарына бөлісіп алған еді.

"Ялтада ұлы державалар Шығыс Еуропаның болашағын шешкен. Қазір Украинаға қатысты жағдай да тура сондай көрінеді," – деді ол.

Бирмингем университетінің халықаралық қауіпсіздік профессоры Стефан Вольфтің пікірінше, Трамптың Украинаға қауіпсіздік кепілдіктерін беруден бас тартуы 1938 жылғы Мюнхен конференциясындағы нацистік Германияға жасалған ымыраға ұқсас. Вольф қазіргі АҚШ президенті әлемді "держава ықпалындағы аймақтар" ретінде көретінін айтады.

"Біз, бәлкім, Қытай мен АҚШ арасындағы Жер шарын бөлісуді көретін шығармыз. Ал Ресей не жеке ойыншы, не Қытайға толық тәуелді ел ретінде қалыптасуы мүмкін", – делінген басылым жазбасында.

Ресейдің Шығыс Еуропадағы ықпалы

Мюнхенде АҚШ вице-президенті Джей Ди Вэнс Еуропа демократияларын сөз бостандығын шектеу мен миграцияға қарсы шаралар қабылдай алмады деп сынап, оңшыл популистерге көбірек мүмкіндік беруді талап етті. Бұл мәлімдемені Ресейдің экс-президенті Дмитрий Медведев жоғары бағалады. АҚШ қорғаныс министрі Пит Хегсет те Украина шекараларын 2014 жылғы жағдайына дейін қалпына келтіру шындыққа жанаспайтынын айтып, еуропалық елдер өз қорғанысына көбірек жауапкершілік алуы керек деді. Өйткені АҚШ Қытаймен Тынық мұхит аймағында күресуге мәжбүр.

Чернева Трамп әкімшілігінің ұстанымы Шығыс Еуропаға қауіп төндіретінін, әсіресе, Ресейдің Чехия, Словакия, Болгария, Румыния және Польша секілді елдер ішкі саясаттарына араласуын ескерсек, бұл алаңдаушылық тудыратынын айтады.

Оның айтуынша, Ресей Шығыс Еуропада демократияларды әлсіретіп, жаңа қоғамдық консенсус қалыптастыруға тырысып, бұл Трамп кезеңінде ыңғайлы жағдай туғызып отыр. Кейінгі айларда Путиннің ықпалы Молдова, Румыния, Словакия, Сербия, Венгрия және Грузиядағы наразылықтар мен сайлау процестерінде айқын көрінді.

Фото: newsweek.com

Орталық Азия: Ресей мен Қытай тартысы

2024 жылы қыркүйекте Путин Халықаралық қылмыстық сот ордеріне қарамастан, Моңғолияға іссапармен барады. Оны моңғол билігі жылы қабылдады. Моңғолия Ресейден жанармай мен электр қуатын, Қытайдан кен өндіруге инвестиция тартады. Вольфтің айтуынша, Қытай лидері Си Цзиньпиннің COVID-тен кейінгі алғашқы шетелдік сапары Қазақстанға болды. Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Путиннің Украинаға басып кіруін ашық сынға алған.

"Астанада әрқашан Ресейдің экспансиясы Солтүстік Қазақстанға қарай бағытталуы мүмкін деген қауіп болған. Қазақтар Ресей мен Украинаға қатысты күмәнмен қарайды. Өйткені Қытай Солтүстік Қазақстанда тұратын орыс халқы мәселесіне араласуға жол бермейтінін ашық білдіріп отыр" – деді Вольф.

Трамп Гренландияны сатып алу және Панама каналын бақылауға алу, Канаданы АҚШ-тың 51-штаты ету туралы мәлімдемелерімен Батыс жарты шарға ерекше назар аударып отыр. Алайда Вольф бұл Трампты Латын Америкасында Қытаймен қақтығысқа алып келуі мүмкін дейді.

"Бұл Трампты Батыс жарты шарға көбірек назар аударуға итермелейді, ал басқа аймақтардағы міндеттемелерден бас тартуы ықтимал, – деді Вольф.

Сонымен қатар АҚШ пен Қытай арасында Тайваньға қатысты мәміле мүмкіндігі де талқыланып жатыр. Қытай оны "бұзақы провинция" деп санайды және қажет болса күшпен қосуға дайын екенін жасырмайды. Осы аптада Қытай армиясының Тайвань айналасында өткізген оқу-жаттығулары Трамптың ықтимал әрекетін қайта талқылауға түрткі болды. Вольф Си Цзиньпин Тайваньға күшпен басып кіруге әлі дайын емес, өйткені Оңтүстік Қытай теңізінде де шиеленістер жетерлік дейді (мысалы, Филиппиндермен).

"Кейбір бейресми келісімдер болуы мүмкін, Қытай басып кіреді, ал АҚШ жауап бермейді. Бұл Оңтүстік Қытай теңізінің Қытайға тиесілі екенін үнсіз мойындаумен тең", – деді Вольф.

Шығыс Еуропадағы Ресейдің ықпалы

Мюнхен қаласы АҚШ вице-президенті Джей Ди Вэнстің ЕО-дағы демократиялық елдерді сөз бостандығын шектеу мен жаппай көші-қонның алдын ала алмады деп қатты сынға алу орнына айналды. Сонымен бірге ол оңшыл популистерді көбірек ашық болуға шақырды. Бұл пікірді Ресейдің бұрынғы президенті, Путиннің одақтасы Дмитрий Медведев те жоғары бағалады.

Бұл мәлімдемелерден кейін АҚШ қорғаныс министрі Пит Хегсет Украина шекарасын 2014 жылға дейінгі жағдайға қалпына келтіру шындыққа жанаспайтынын айтып, Еуропа елдерін өз қорғаныстарын күшейтуге шақырды. Өйткені АҚШ Қытайға Тынық мұхитында қарсы тұруы керек.

Чернева ханымның айтуынша, Трамп әкімшілігінің ұстанымы Шығыс Еуропа тағдыр тәлкегіне тасталуы мүмкін дегенді білдіреді. Бұл Ресейдің Чехия, Словакия, Болгария, Румыния және Польша сияқты елдердің ішкі саясатына ықпалын ескерсек, алаңдаушылық тудырады.

Бұл Ресейдің Шығыс Еуропадағы демократиялық жүйелерді әлсіретіп, қоғамды жаңа консенсусқа, яғни Трамп дәуіріне тиімді болуға итермелеп жатқанын айтады. Кейінгі айларда Путиннің елесі Шығыс Еуропадағы наразылықтар мен сайлауларға көлеңкесін түсіріп келеді.

Батыс саясаткерлері Молдовадағы Еуропалық одаққа кіру туралы референдум мен президенттік сайлауға Ресей араласты деп айыптады. Ал көршілес Румынияда еуропашыл басшылар сайлауды тоқтатты. Себебі сайлаудың алғашқы кезеңінде ультраоңшыл Калин Георгеску жеңіске жетті деген болжамдар Ресейдің араласуына байланысты айтылды. Бірқатар Еуропа елдерінде үкіметтерге қарсы наразылықтар өтті. Бұл үкіметтер Кремльге жақын ұстанымда деп есептеледі.

Словакияда билік үкіметтік емес ұйымдардың қызметін шектейтін заң жобасына түзету енгізбек болған. Бұл түзету Ресейдегі "шетелдік агенттер" туралы заңмен салыстырылды. Елдің қазіргі басшысы Роберт Фицо Ресеймен байланысы үшін оппозиция тарапынан сынға ұшырады.

Наурыз айында Сербияда да наразылықтар өтті. Бұл елдің президенті Александр Вучичтің Мәскеумен тығыз байланысы бар. Ал Венгриядағы Кремль ықпалы туралы күдік премьер-министр Виктор Орбанға қарсы реакция тудырды. Ол Еуропалық одақ ішіндегі Путиннің ең жақын одақтастарының бірі саналады.

Оңтүстікке қарай Грузияда да "Грузин арманы" атты билеуші топқа қарсы наразылықтар өтті. Бұлардың Мәскеумен байланысы бар деп сын айтылып жатыр. Бұл топ Қара теңізге стратегиялық маңызы бар аймақта орналасқан елде өз билігін нығайтып жатыр.

Трамп Ресейге қарсы санкцияларды тағы бір жылға ұзартты

Тоқаев әлемде дағдарыс ушықса, Ұлттық қор мен алтын-валюта резервтеріндегі қаражатты пайдаланатынын айтты

Владимир Путин мен Си Цзиньпин

Орталық Азия Ресей мен Қытай арасындағы бәсекелестіктің аренасына айналуы мүмкін.

Дипломатиялық ниеттің белгісі ретінде Путин өткен жылдың қыркүйегінде Халықаралық қылмыстық сот ордер бергеннен кейін алғашқы рет оның мүшесі саналатын ел – Моңғолияға барып, жылы қабылдау көрді. Моңғолия Ресейге отын мен электр қуаты тұрғысынан, ал Қытайға – тау-кен өнеркәсібіне салынатын инвестициялар жағынан тәуелді.

Вольфтың айтуынша, Қытай басшысы Си Цзиньпин COVID-19 пандемиясынан кейінгі алғашқы шетелдік сапарын "бұрынғы кеңестік" республика Қазақстанға баруы өте мәнді. Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Путиннің Украинаға басып кіруіне қарсы шыққан еді.

"Астанада әрдайым Ресейдің келесі экспансиялық нысанасына айналуымыз мүмкін деген алаңдаушылық бар", – деді Вольф.

Бұл жерде ол Қазақстандағы едәуір ресейлік диаспораны меңзеп отыр.

"Қазақтар Ресей мен Украинаға қатысты біраз скептицизммен қарайды. Себебі олар Қытайдың солтүстік Қазақстандағы орыстар тұратын аумаққа Ресейдің араласуына жол бермейтінін анық білдіргенін біледі", – дейді ол.

Еске салайық, бұған дейін президент әлем кейінгі ондаған жылда болмаған ең ауыр дағдарыстың табалдырығында тұрғанын мәлімдеді.

“Алпауыт мемлекеттер бір-біріне қарсы "тариф майданын" ашқан соң, өндіріс пен сауда тізбегі бұзылды, нарықтар құлдырап, шикізат бағамы тұрақсыздана бастады. Бұл барлық елге, соның ішінде Қазақстанға әсер ететіні сөзсіз. Қазір жоғары тарифтер енгізуге 90 күндік мораторий жарияланғанымен, нарықтағы жағдай өте тұрақсыз. Сондықтан біз осынау экономикалық дүрбелеңнің Қазақстан экономикасына тигізетін салдарын жоюмен айналысып жатырмыз”, – деді Тоқаев.

Талқылау