Нұрсұлтан Назарбаев 2022 жылдың қаңтарында биліктегі соңғы лауазымынан айырылды. 5 қаңтар күні Қасым-Жомарт Тоқаев бұрын Назарбаев басқарған Қауіпсіздік кеңесінің төрағасы лауазымын иеленді.

Бұрын "Назарбаев Қорының" бақылауында болған банк меншік иесін өзгертті. 2023 жылдың ақпанында Қаржы министрі Ерұлан Жамаубаев "Назарбаев Қорының" әлі де банкті басқаратынын мәлімдеді. Алайда 2023 жылдың тамыз айында банк мажоритарлық акционер ретінде Ғалымжан Есеновке өтті, осылайша "Назарбаев Қорының" Jusan Bank-пен байланысы үзілді.

Дариға Назарбаева неден айырылды?

Қаңтар оқиғаларынан кейін Қазақстанның бірінші президентінің үлкен қызы Дариға Назарбаева саяси және экономикалық ықпалын едәуір әлсіретті. 2022 жылдың 12 қаңтарында Дариға Назарбаева денсаулығына байланысты демалысқа шықты. Наурызда ол парламенттен толықтай кетіп, саяси аренадағы белсенділігін тоқтатты.

Оның жақын адамы Қайрат Шәріпбаев 2022 жылдың 15 қаңтарында "QazaqGaz" ұлттық компаниясының басқарма төрағасы қызметінен кетті. 2022 жылдың 25 қаңтарында Дариғаның құдасы Берік Имашев Орталық сайлау комиссиясының төрағасы қызметінен босатылды. Ол бұл лауазымды 2016 жылдан бері атқарып келген.

Астана қаласындағы "Думан" қонақүй кешені бұрын Дариға Назарбаеваның жанама иелігінде болған. 2024 жылға дейін мемлекетке қайтарылған.

Ол "Европа Плюс Қазақстан" ЖШС және "Независимый Телевизионный Канал" (НТК) телекомпаниясына иелік етеді. Бұрын бұл медиаресурстардың акционерлері қатарында оның ұлы Нұралы Әлиев те болған. Нұралы Әлиев 2021 жылдан бері Қазақстанның ең бай азаматтарының қатарында, бірақ оның қаржылық жағдайы тұрақсыз:

2021 жылы оның байлығы $195 миллион деп бағаланды
2022 жылы $263 миллион
2024 жылы $220 миллионға дейін төмендеді.

Дариға Назарбаеваның байлығы 2013 жылы $584 миллион деп бағаланған, бірақ 2014 жылы Forbes тізімінен жоғалып кетті. 2022 жылы ол қайтадан тізімге еніп, 2024 жылы $590 миллион байлығымен Қазақстанның ең бай бизнесмендерінің арасында 15-орын алды.

Құлыбаевтар

Қаңтар оқиғаларынан кейін Динара және Тимур Құлыбаевтардың қаржылық және экономикалық ықпалы белгілі бір дәрежеде азайды. Дегенмен олар Forbes тізіміндегі орнын сақтап, байлығын ұлғайта алды.

2022 жылдың 17 қаңтарында Тимур Құлыбаев "Атамекен" ұлттық кәсіпкерлер палатасының төрағасы қызметінен кетті. Бұл орган Қазақстандағы бизнесмендердің мүдделерін қорғау үшін негізгі алаң болып саналатын.

Тимур Құлыбаев мұнай-газ секторындағы негізгі активтерінің бірінен айырылды. Petrosun мұнай компаниясындағы 49% үлесін 2022 жылдың маусымында "ҚазМұнайГаз" ұлттық компаниясына берді. Бұл үлесті Тимур Құлыбаев "Petrolex Group" ЖШС арқылы иемденген еді. Қалған 51% акция Қытайдың CNPC компаниясына тиесілі.

Құлыбаевтардың 2021 жылдың соңында жалпы активтері $2,9 миллиард деп бағаланған. Қаңтар оқиғаларынан кейін валюта бағамының өзгеруі мен экономикалық тұрақсыздық салдарынан олар $200 миллион жоғалтты. Алайда 2024 жылы Forbes тізімінде Тимур және Динара Құлыбаевтардың әрқайсысының байлығы $5 миллиардқа жетіп, Қазақстандағы ең бай адамдардың арасында екінші орынды иеленді.

Алматыдағы ҚазҰУ жеріне салынған Deniz Park бизнес-орталығын мемлекетке қайтару талабы қойылды. ҚазҰУ компания Құлыбаевқа тиесілі жерлерді заңсыз пайдаланды деп сотқа шағымданды. 2022 жылы сот университеттің талабын қолдады. Құлыбаев қазір активтерді қайтару комитетімен соттасып, бизнес-орталықтың құрылысына салған қаржысын қайтаруды талап етіп жатыр.

Әлия Назарбаева

Қаңтар оқиғаларынан кейін экс-президенттің кенже қызы Әлия Назарбаева бірнеше маңызды активтер мен жанама ықпалы бар компаниялардан айырылды. Әлия Назарбаева "Оператор РОП" компаниясын 2015-2016 жылдары жеке иемденген. Кейін компанияның ресми меншік иесі оның бұрынғы үй қызметкері Шынар Мұқтарова болғанымен, компания табысының бір бөлігін Әлия Назарбаева иелік еткен "Clean City NS" компаниясына аударып отырған. Қаңтар оқиғаларынан кейін "Оператор РОП" жеке меншік иелерінің иелігінен алынып, мемлекет меншігіне өтті.

Бұл экологиялық төлемдер мен қалдықтарды қайта өңдеу нарығына бақылауды мемлекетке қайтарды.

2022 жылдың 15 қаңтарында Әлия Назарбаеваның бұрынғы күйеуі, Димаш Досанов, "ҚазТрансОйл" ұлттық мұнай тасымалдау компаниясының бас директоры қызметінен босатылды. Оның бұл қызметті атқаруы Назарбаевтар әулетінің экономикалық ықпалының бір көрінісі болған.

Қайрат Боранбаев ісі: активтер мен шығындар

Қаңтар оқиғаларынан кейін Қайрат Боранбаев, Назарбаевтың бұрынғы күйеу баласы және жақын айналасының ықпалды бизнесмені, Қазақстан мемлекетіне үлкен көлемде активтер қайтаруға мәжбүр болды. Сонымен қатар ол экономикалық қылмыс үшін сотталып, бірақ кейін шартты түрде босатылды.

2022 жылы Қайрат Боранбаев "ҚазТрансГаз" компаниясынан 14,5 миллиард теңгені ысырап етті деген айыппен 6 жылға бас бостандығынан айырылды. Алайда ол кейіннен мерзімінен бұрын босатылды.

2022 жылдың жазынан бастап, Боранбаев мемлекетке ірі көлемдегі активтерді қайтаруды бастады. 2024 жылдың мамыр айындағы есеп бойынша, қайтарылған активтердің жалпы құны 134,5 миллиард теңге болды. Олардың ішінде:

ТОО "АзияГаз Шонжы" – бағасы 6,4 миллиард теңге (нарықтық құны 14 миллиард теңге).
Comfort Hotel Astana – 1,4 миллиард теңге.
FitNation фитнес-клубтар желісі – Алматы, Астана және Қостанай қалаларында бөлімшелері бар.
ТОО "Unity Hall" және ТРЦ "Алмалы" ғимараты. Қазір бұл компания ТОО "Globex Energy FZE"-ге тиесілі.
Осы компания арқылы Боранбаев "Қайрат" футбол клубын басқарған.
"ҚазТурбоРемонт Сервис орталығы" ЖШС.

Боранбаев және басқа тұлғалар (Қайрат Сатыбалды мен Гүлмира Сатыбалды) шетелден, оның ішінде Люксембургтен, мемлекетке 170 миллион доллардан астам қаражат қайтарды.

2021 жылы Қайрат Боранбаевтың байлығы Forbes журналының мәліметі бойынша $590 миллион деп бағаланған. Алайда 2022 жылдан бастап ол рейтингтен жоғалып кетті.

"Ортақ әңгімелері бар шығар": Тоқаев Назарбаевтың Путинмен кездесуі туралы айтты

"Ескі Қазақстанды аңсаушылар бар": Ұлттық қауіпсіздік комитеті депутаттың желідегі Назарбаевтың үгіт-насихаты туралы сұрағына жауап берді

Қайрат Сатыбалды және Назарбаевтар отбасының активтері

2024 жылдың тамызында Назарбаевтың жиені Қайрат Сатыбалды мемлекетке 732,8 миллиард теңгеден астам актив қайтарғаны белгілі болды. Қайтарылған активтерге мыналар кіреді:

"Қазақтелеком" АҚ-ның 28,8% акциясы — 93,8 миллиард теңге.
"ЦТС" АҚ (теміржол кірме жолдары) — 30,2 миллиард теңге.
Төрт компаниядағы үлестері — 10,3 миллиард теңге.
Қазақстандағы жылжымайтын мүліктер — 158,5 миллиард теңге.
Эксклюзивті әшекейлер — 105,39 миллиард теңге ($230 миллион).
Қазақстан банктеріндегі шоттардағы ақша — 36,8 миллиард теңге.
Аустриядан қайтарылған қаржы — 36,8 миллиард теңге ($82,1 миллион).
Лихтенштейннен қайтарылған қаржы — 116,7 миллиард теңге ($260,5 миллион).
БАӘ-ден қайтарылған қаржы — 6,3 миллиард теңге ($14 миллион).
Түркиядан қайтарылған қаржы — 2,2 миллиард теңге ($4,92 миллион).
Бағалы қағаздарды сату арқылы алынған қаржы — 135,8 миллиард теңге ($300 миллион).

Қайрат Сатыбалды 2022 жылы 6 жылға сотталған. Алайда 2024 жылдың тамызында жазаның жеңілдетілуіне байланысты мерзімінен бұрын босатылды. Оның белсенді түрде активтер қайтаруы жазаны жеңілдетудің негізгі себептерінің бірі болды.

Болат Назарбаев және оның ұлы Нұрбол Назарбаевтың активтері:

2022 жылдың қазан айында "Барыс-4" нарығы мемлекет меншігіне өтті.

2023 жылдың сәуірінде Болат Назарбаев Алматының маңындағы автонарықтан айырылды.
Бұрын Болат Назарбаевтың бенефициары болған "Алтын орда" базары қатаң тексерістен өтіп, "рейдерлік басып алу" туралы мәліметтер жарияланды.
300 мың гектар жер мемлекет меншігіне қайтарылды.
Алматыдағы әкімшілік ғимараттар аукционға қойылды.

Нұрбол Назарбаевтың байлығы:

2022 жылдан бастап Болат Назарбаевтың ұлы Нұрбол Назарбаев Forbes рейтингіне енді.

2022 жылы оның байлығы $160 миллион деп бағаланды.
2023 жылы — $155 миллион, ал 2024 жылы — $170 миллион.

Еске салайық, бұған дейін Тоқаев “Ана тілі” газетіне берген сұхбатында Назарбаев отставкаға кеткенімен саяси сыпайылықты сақтамағанын айтты. Тоқаевтың сөзінше, Назарбаев биліктен кеткен соң түрлі алып-қашпа әңгіме тарады.

“Үнемі премьер-министрді, Ұлттық банктің төрағасын, министрлерді, әкімдерді шақырып алып, жиналыс өткізетін. Бұған өз азаматтарымызды былай қойғанда, шетел басшылары мен дипломаттары да таңдана қарайтын. "Назарбаев қызметінен кеткен соң тіпті жоғарылады, енді Президент те оған бағынады" деген әзіл әңгіме де пайда болды. Ал, шын мәнінде, бұл әзілдейтін жағдай емес еді. Бұл жағдай қосарланған билік туралы алып қашпа әңгіменің өршуіне әкеп соқты. Шенеуніктер де кабинеттен кабинетке жүгіріп, кімнің тапсырмасын орындайтынын білмей дал болатын. Ол аз десеңіз, кейбір шенеуніктер "Елбасы институты Президент билігінен жоғары тұруға тиіс" деп, ақылға сыймайтын жағдайды заң жүзінде негіздемек болды”, – дейді Тоқаев.

Талқылау