Мақалада Мәулен Әшімбаев сол уақытта президенттің көмекшісі және оның әкімшілігі басшысының бірінші орынбасары ретінде жаңа Қазақстанның қалыптасуының куәгері болды. Дегенмен жаңа басшылыққа бұрынғы әкімшіліктен 30 жылда шешімін таппай келе жатқан көптеген мәселелер қалып кетті.

Әшімбаевтың айтуынша, 30 жыл бойы ақталмаған үміт пен қордаланған қателер үшін барлық жауапкершілік президенттің мойнына жүктелді.

"Менің ойымша, сол күні халық шок пен үмітті қатар сезінді. Дегенмен үміт деген – сенімнің күмәнді гаранты. Сонымен қатар биліктегі элитаның көптеген өкілі инерция бойынша бұрынғы шешім қабылдау орталығына жалтақтауды жалғастыра берді. Бұл, шын мәнінде, қос билік кезеңі болды", – деп жазды Мәулен Әшімбаев.

Әшімбаев өз мақаласында экономикадағы зерделенген мәселелерге де назар аударды. Сенат спикерінің айтуынша, 2010 жылдардың басы экономикалық шындыққа параллель өмір сүрген "экономиканың презентациясы" гүлденген кезеңі.

“Үдемелі индустрияландырудың мемлекеттік бағдарламасы бойынша жыл сайын "үлкен қызыл түймені басу" арқылы жаңа зауыттар мен өндіріс орындары ашылды. Бірақ бұл тек теледидарда көрініс тапты. Бұл ретте 2000-2007 жылдары 4,5%-ға жеткен өнімділік өсімі 2012-2022 жылдары 0,9%-ға дейін төмендеді. Негізгі капиталға инвестиция және кәсіпкерлікті несиелендіру қысқарды. Бизнесті несиелендіру айтарлықтай азайды. Дүниежүзілік банк баяндамасында бұл уақытты "жоғалған онжылдық" деп атады", – делінген мақалада.

Бұдан бөлек Әшімбаев президенттің алдында ескірген жүйенің тиімсіздігінің төрт факторын шешу міндеті тұрғанын атап өтті.

жоғары биліктің шоғырлануы мен алынбауы;
мемлекеттің саясаттағы рөлін асыра сілтеу;
бақылаусыз мұнай түсімдерінің салдары;
олигархиялық топтардың нарықтарды басып алуы сияқты факторлар.

Мәулен Әшімбаев 1990 жылдардың ортасында қоғамда белгілі бір қолдауға ие болған суперпрезиденттік басқару формасының не әкелгенін егжей-тегжейлі сипаттап берді. Сенат спикері голланд ауруының белгілері – мұнай рентасынан жеңіл ақша табу: жемқорлық, непотизм, кең таралған құқықтық нигилизм, мемлекеттік аппаратпен біріктірілген бірнеше олигархиялық топтардың мүдделерімен алмастырылған салауатты нарықтық қатынастардың күйреуі туралы жазады.

Оның айтуынша, ысырапшылдық төңірегінде байлық теңсіздігі өсті: онжылдықтың соңына қарай қазақстандықтардың ең бай 10%-ы ел байлығының 60%-ын, ал ең кедей 50%-ы 5%-дан азын басқарды. Бұдан кейін сенат спикері "ресурстарды жалға алудың пайдасы қоғамның барлық топтары арасында біркелкі бөлінгеннен гөрі, негізінен бай элиталардың пайдасына болды" деп атап өтті.

"1990 жылдардың аяғындағы елдегі әлеуметтік-экономикалық және саяси жағдайды ескі "тоқырау" сөзі жақсы түсіндіреді", – деп қосты ол.

Сенат төрағасы бұл сын-қатерлерге жауап ретінде мемлекеттік, қоғамдық-саяси және экономикалық институттардың жағдайын жақсартуға бағытталған жүйелі қадамдар осы үдерістердің қайтымсыздығына кепілдік берілгеніне тоқталды. Осы бесжылдық жоспардың нәтижесінде трансформацияланып, ел суперпрезиденттік жүйеден президенттік республикаға көшті.

"Қазіргі жаһандық турбуленттік жағдайда күш пен билікті шоғырландыру қажет екенін ұран ретінде қайталауға тура келеді. Бірақ президент Қасым-Жомарт Тоқаев сынақтар мен қауіп-қатерлерге қарамастан, әуел бастан-ақ табандылық танытып, берік таңдауды ұстанып келеді. Қасым-Жомарт Тоқаевтың модернизация күн тәртібінің айқындаушы айырмашылығы осында: егер бұрын реформалар жоғарыдан таңылса, енді олар төменнен әлеуметтік сұранысқа жауап беріп отыр", – деп атап өтті сенат спикері мақаласында.

Мақалада Әшімбаев Жаңа Қазақстанда да ешқайда кетпеген сол адамдар өмір сүретінін атап өтті.

"Қасым-Жомарт Кемелұлы атап өткендей, ескі және жаңа қазақстандықтар жоқ. Біз – бір елміз, бір қоғамбыз. Арамызда бізге жаңаша өмір сүруді үйрететін жаңа адамдар да бар емес пе?" – деп жазды Әшімбаев.

Оның айтуынша, қазір Қазақстанның теріс салдарсыз өзгерістер енгізуге мүмкіндігі, мемлекетпен жаңа әлеуметтік келісімшарт жасасу мүмкіндігі бар. Сенат төрағасы келісім кресло үлгілеріне емес, жанды қоғамдық сұранысқа негізделуі керек екенін айтты.

"Оның мәнін былай тұжырымдауға болады: ескі басқару парадигмасынан ашық демократиялық үлгіге көшу + елдің барлық азаматтарының экономикалық әл-ауқаты. Формуланың бірінші бөлігі мемлекеттің басымдығын көрсетеді. Ал екіншісі біріншіден тікелей туындайды: бұрынғы басқару әдістері мен мотивация жүйесі қазірдің өзінде экономикалық әл-ауқатқа кепілдік бермейді", – дейді сенат спикері.

Талқылау