Теориядан тәжірибеге: SAQ жобасы Қазақстандағы қауіпсіздіктің іргетасын қалайды

Қазақстан тұрғындары жиі төтенше жағдайларға тап болып жатады. Соңғы 80 жылдағы ауқымды су тасқындары мен былтыр Алматыда сезілген жер сілкінісінің дүмпулері халықтың табиғи құбылыстарға дайын болу қажеттігін тағы да айқын көрсетті. Осы қажеттілікке жауап ретінде 2024 жылы SAQ жобасы іске қосылды. Жоба мұғалімдер мен оқушыларды қауіпсіздік негіздеріне, қауіптерді азайту тәсілдеріне, сондай-ақ табиғи және техногендік төтенше жағдайларда әрекет етуге үйретуді мақсат етеді. Ал бір жыл өткен соң, 2025 жылдың қараша айында бұл жоба Америкалық Сауда Палатасының (AmCham) “Қауіпсіздік” санатындағы үздік жоба сыйлығымен марапатталды.

Жобаны дамыту идеясы "Шеврон" компаниясының өткен жылы Қазақстан аумағындағы короновирус және су тасқыны пандемиясына ден қою тәжірибесінің негізінде туындады. Орын алған ТЖ бизнес, үкіметтік емес ұйымдар мен мемлекеттік құрылымдар ынтымақтастығының қиратушы салдарларды азайтуда қаншалықты маңызды екенін көрсетті. Ықтимал апаттарға ерте жастан дұрыс дайындалудың сындарлы екенін түсіне отырып, "Шеврон" компаниясы Ұлттық волонтерлік желі мен "Caravan of Knowledge" корпоративтік қорының сарапшыларын мектептердегі қауіпсіздік негіздері бойынша әдістемелік курсты әзірлеуге тартты. Жоба Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі мен Төтенше жағдайлар министрлігінің қолдауына ие болып, қазақстандықтар үшін, атап айтқанда біздің балалар үшін қауіпсіз орта құру үшін оның өзектілігін растады.

Оқу жылының басталуына бірнеше күн қалғанда Алматыда SAQ жобасының екінші маусымы басталды. Өткен жылы қатысқан үш өңірдің, Абай, Қостанай және Атырау облыстарының өкілдеріне 2025 жылы Алматы мен Жетісу облысының мұғалімдері қосылды.

"Өткен жыл өзінің ауқымы бойынша ерекше апат болды және халықтың төтенше жағдайларға дайындығындағы елеулі проблемаларды анықтады. Эвакуация кезінде ТЖМ құтқарушылары тікелей қауіп-қатерге қарамастан, адамдардың өз үйлерінен шығудан бас тартуына тап болды. Бұл көбінесе олар үшін үйреншікті су тасқынының көп жылдық тәжірибесіне негізделген тәуекелдерді бағаламаумен байланысты болатын. Қауіп-қатерге сенбей, адамдар кетуден бас тартты немесе кетер алдында алдымен заттарды тасымалдауды талап етті. Нәтижесінде, үйлерді су басқан кезде адамдар сыртқы әлемнен ажыратылды. Тікұшақтар мен қайықтардың көмегімен құтқару операцияларын жүргізуге тура келді", – деп атап өтті Ұлттық еріктілер желісінің өкілі және SAQ жобасының менеджері Гүлжамиля Камарова. 

Оның айтуынша, еліміздегі мектептерде ТЖ кезіндегі қауіпсіздік бойынша "он минут" өткізіледі. Бірақ ТЖ - бұл әлдеқайда көп уақытты қажет ететін тақырып, мұнда саналы мінез-құлық, тақырыпқа терең көзқарас қалыптастыру қажет.

"Біз "Шевронға" бірінші кезекте мұғалімдерді оқытатын жобаны іске асыруды ұсындық, ал олар болашақта өз білімдері мен дағдыларын балаларға бере алады", – деп түсіндірді Ұлттық волонтерлік желінің өкілі.

Астанада өткен өткен оқу тренерлер мен қатысушылар үшін қарқынды апта болды. Арнайы әзірленген әдістемелік құрал бұрын ТЖ-дан зардап шеккен үш өңірдің: Абай облысының (өрт), Қостанай (орман өрттері мен су тасқыны) және Атырау (су тасқыны) өкілдерімен жұмыс істеуге негіз болды. Мектеп мұғалімдері теориялық білім алып қана қоймай, бірден жаттықтырушылармен эвакуацияның түрлі сценарийлерін пысықтады. Олар ықтимал өртену кезінде, дәліздердің түтіні кезінде әрекет етуді үйренді, барикадалау және құтқарушыларға дабыл беру дағдыларын меңгерді. Оқытудың мұндай форматы оларға сыни жағдайларды жеке бастарына сезінуге мүмкіндік берді, содан кейін алған тәжірибелерін өз оқушыларына беруге мүмкіндік берді.

Оқытудан сәтті өткен мұғалімдер SAQ қауіпсіздік офицерлерінің сертификаттарын алды. Бұл олардың жоба командасы үшін ашық сабақ өткізгеннен кейін мүмкін болды, онда теория практикамен бекітілді - осы аспект білімді нығайту үшін анағұрлым маңызды деп танылды. Көптеген мұғалімдер авторлық сабақтар жасай отырып, жоғары шығармашылық көзқарас танытты, олар балаларды қызықтырып қана қоймай, ақпаратты жақсы есте сақтауға септігін тигізді.

"Педагогтарға түсетін жүктемені азайту үшін біз волонтерлік жасақтардың үлгісін ұсындық. Оқудан өткен оқушылар "теңден теңге" қағидаты бойынша құрдастары мен бастауыш сыныптарға білім жолсерігі болды. Бұл бастама үш өңірде 30-дан астам сабақ өткізуге мүмкіндік берді. Осылайша, біз SAQ офицерлерін жүктемедік, ал волонтерлік жасақтардың дайындығын өз мойнымызға алдық", – дейді Гүлжамиля Камарова.

Балалардың қызығушылығы таң қаларлық болды: олар комикстер жасап, жасақтардың Instagram-беттерін жүргізіп, қауіпсіздік туралы бейнероликтер түсіріп, мектептердің бірінде табиғи апаттарға қарсы тұру бойынша үстел ойынын әзірлеуді бастады.

Балалардың сандық дағдылары мен шығармашылық әлеуетін ескере отырып, ағымдағы жылы Ұлттық еріктілер желісі жас еріктілерді қолдау және ынталандыру үшін креативті жұмыстар байқауын жоспарлап отыр.

Биыл мұғалімдерді оқыту Алматыда өтті. Оқу жылының басынан бастап педагогтар алғашқы жаттығу эвакуациясын жүргізе отырып, алған білімдерін тәжірибеге енгізуге белсене кірісті.

Айта кетейік, қауіпсіздік сабақтарының жоспарлары мен әдістемелік материалдар бағдарламаға қатысуына қарамастан барлық мұғалімдер үшін онлайн режимінде қолжетімді.

Барлық қатысушылар өз жетістіктерімен және нәтижелерімен жобаның ұйымдастырушыларымен және серіктестерімен бөлісіп, атқарылған жұмыстың алғашқы нәтижелерін көрсетеді:

"Оқыту жоғары деңгейде өтті. Біз Бесқарағай ауданынан келген әріптесімізбен ТЖ-мен жұмыс істеуде бұрын болған тәжірибеге қарамастан, әсіресе өрт кезіндегі іс-қимылдар жағынан құнды білім алдық. Сабақта алынған ақпараттың жартысы біз үшін жаңа болып шықты. Бес күн бойы біз түрлі төтенше жағдайлардың теориялық аспектілерін терең зерттедік, қазақ және орыс тілдерінде толық әдістемелік құралдар мен кітаптар алдық. Бұл материалдар құжаттамалар және іс-қимыл жоспарларын жасау туралы барлық қажетті ақпаратты қамтиды. Келесі аптадан бастап біз алған білімімізді мектепте практикада қолдана бастаймыз. Қазіргі жас құтқарушы сыныбының негізінде біз әдістемеге сәйкес сабақтарды дайындап, балаларға аптасына бір-екі рет сабақ өткізетін боламыз. Біздің оқушылар өрт кезіндегі іс-қимылдар бойынша базалық білімге ие, енді біз оларды тереңдете аламыз. Біздің мектепте де төтенше жағдайлар үшін қосымша нұсқау белгілері пайда болады, ал бұрын бөлінген аумақ одан тысқары жерлерде неғұрлым анық белгіленеді. Біздің аудандағы мектеп өкілдері бұл жобаға бармағандықтан, біз коучинг форматында өртке қарсы қауіпсіздік бойынша ашық сабақтар өткізуді жоспарлап отырмыз. Оқушыларымызбен бірлесіп, ауданның басқа мектептерінің мұғалімдері мен оқушыларына алған білімдерін тәжірибеде қалай қолдану керектігін көрсетеміз”, – деді Абай облысы Бесқарағай аудандық білім беру бөлімінің "Глуховка орта мектебі" КММ директорының оқу бөлімі бойынша орынбасары Айзат Жұмаділова.

"Жоба барысында алған біліміміздің арқасында біз мектептерде оқушылар мен мұғалімдер арасында ақпараттылықты арттыруға және қауіпсіз мінез-құлық дағдыларын дамытуға бағытталып отырмыз. Қазірдің өзінде оқытушылармен сабақтар жоспарланған, ал бүгін эвакуациялау бойынша жаттығу өтеді - мұндай жаттығуларды біз тұрақты түрде өткіземіз. Біздің мектепте бастапқы әскери даярлық (БӘД) және тіршілік қауіпсіздігі негіздері (ҚЖБ) сабақтары қауіпсіздік шараларын үйретуді және ТЖ туындаған кезде нұсқаулықты қамтиды. Бірақ тәжірибеде, тәжірибе көрсетіп отырғандай, нақты ТЖ біздің ойларымыздан жиі ерекшеленеді. Біздің өңірде негізгі қауіп-қатер өрт болып табылады, сондықтан біз өртке қарсы жабдықтарға көп көңіл бөлеміз және әр баспалдақ аралығына қозғалыс сызбасын орналастыра отырып, эвакуациялау жоспарын үнемі пысықтаймыз. Дегенмен, біздің өңірдің сейсмикалық қауіпті болып табылмайтынына қарамастан, біз жер сілкінісі кезінде ден қою жөніндегі білімді ұмытпаймыз. Білім ешқашан артық болмайды. Біздің түлектеріміз еліміздің басқа өңірлерінде де осындай жағдайлармен бетпе-бет келуі мүмкін және ең болмағанда базалық түсініктің болуы оларға тиімді әрекет етуге көмектеседі. Мұндай жобалар жеке даму үшін ғана емес, кәсіби қоғамдастық үшін де құнды. Түрлі саладағы мұғалімдерге білім мен тәжірибе алмасу мүмкіндігі барлығымызды байытады”, – деді Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының "Лисаков қаласының білім бөлімінің № 6 жалпы білім беретін мектебі" КММ бастауыш әскери және технологиялық дайындық пәнінің мұғалімі Александр Гринько.

"Әлем өзгеруде, білім бір орында тұрған жоқ. Бүкіл әлемдегі, соның ішінде Түркиядағы жер сілкіністері сияқты соңғы оқиғалар біздің қаншалықты жаңа нәрсе біле алатынымызды тағы да дәлелдейді. Біз өткен курстар өте пайдалы болды. Өйткені, біз, мұғалімдер, жаңа ақпаратты игеріп қана қоймай, оны жүйелі түрде ілгерілетіп, ықпалдастыруымыз қажет. Өткен жылы Алматыда болған жер сілкінісі - қорқыныш, дүрлікпе, не істеу керектігін білмеу бәріміздің есімізде. Сондықтан да нұсқауларды, әдістемелерді үнемі еске салып отыру, жаңарту және ең бастысы жаттығулар өткізу маңызды. Тек осылай ғана біз тәуекелдерді азайта аламыз. Дағдылар автоматтандырылғанға дейін пысықталуы тиіс және бұл тек тұрақты практика арқылы ғана мүмкін болады. Біздің мектепте менің көп жылдық тәжірибемнің арқасында қауіпсіздікке жүйелі тәсіл жолға қойылған - біз жылына төрт рет жаттығулар өткіземіз. Қызыл Крестің сертификатталған маманы ретінде мен де алғашқы көмек және психологиялық қолдау бойынша сабақтарды ұдайы ұйымдастырамын. Жақында, қазан айында, біз алғашқы сейсмикалық тексеруді жүргіземіз. Мұндай курстарда білім алмасу баға жетпес. Мен өз тәжірибемді әріптестеріммен бөлістім, бұл әрдайым байытады. Ұйымдастырушыларға - сауатты құрылған кесте мен үздік коучерлер үшін жеке мақтау. Мен БӘД-де мол тәжірибем бар болса да, әріптестеріммен де пікір алмасып, үйреніп шықтым. Жақында біз өз ресурстарымызды пайдалана отырып, педагогтар үшін сабақтар өткіземіз, мен жаңа білімдермен бөлісемін”, – деді Алматы қаласы Білім басқармасының "М. Мәметова атындағы № 28 мектеп-лицейі" КММ бастауыш әскери және технологиялық дайындық пәнінің мұғалімі Айдын Сүлейменов.

"Өткізілген сабақтар үшін жобаны ұйымдастырушыларға шынайы алғысымды білдіргім келеді. Төтенше жағдайлардағы әрекеттер туралы алынған білім әрқашан өте құнды. Біздің мектепте біз балаларды түрлі ТЖ кезіндегі мінез-құлық қағидаларына үйретуге бағытталған сабақтарды үнемі өткізіп отырамыз. Біз балалардың игерген білімі бүкіл отбасының қауіпсіздігін арттырудың кілті бола алатынына терең сенімдіміз. Егер үйде оқыған бала болса, ол осы өмірлік маңызы бар білімді өз ата-анасына, жақындарына және туыстарына бере алатын шынайы ақпарат жолсерігіне айналады. Көп ұзамай мектепте оқушыларымыздың арасында оқу жаттығуларын өткізуді жоспарлап отырмыз. Осы жаттығулар барысында біз міндетті түрде тамыз айында курстарда егжей-тегжейлі зерделенген кейбір түйінді жайттарды қосамыз және пысықтаймыз. Ақпаратты жеткізіп қана қоймай, оны балаларымыздың тәжірибелік дағдыларының бір бөлігіне айналдыруға тырысамыз”, – деді Атырау облысы Білім басқармасының Жылыой аудандық білім бөлімінің "№ 3 жалпы білім беретін орта мектебі" КММ директорының оқу бөлімі бойынша орынбасары Айсауле Қойбағарова.

"Осы жоба аясында бізді Алматыға жинаған жоғары білікті мамандарды ерекше атап өткім келеді. Мен барлық сұрақтарыма толық жауап алдым. Мен тағы да әрбір мектептің ерекшелігін ескере отырып, эвакуациялау жоспарларын әзірлеудің жеке тәсілі қаншалықты маңызды екеніне көз жеткіздім: мектеп жанындағы аумақтың болуы немесе оның болмауы, қала құрылысының ерекшеліктері. Тіпті орталық аудандарда да біз жаңа шешімдер іздеуге мәжбүр боламыз, мысалы, қауіпсіздікті қамтамасыз ету үшін аумақты ағаштардан тазарту. Мен біздің мектептің қауіпсіздік техникасы бойынша мұғалімдерімен кездесу өткізіп, алған білімдеріммен бөлістім. Жақын арада жыл сайын біздің мектепке баратын ТЖ қызметкерлерімен бірлесіп, оқушылардың қатысуымен қауіпсіздік техникасына арналған жалпы жиналыс өткізуді жоспарлап отырмыз. Соңғы жылдардағы негізгі үрдістердің бірі мектептер базасында "Жас құтқарушы" үйірмелерін құру болып табылады. Бізде мұндай үйірме табысты жұмыс істеуде, балалар азаматтық қорғау саласында іргелі білім ала отырып, өртке қарсы даярлық, еңбекті қорғау негіздері, арнайы даярлық және алғашқы медициналық көмек бойынша оқытылуда”, – деді "Жетісу облысы білім басқармасының Талдықорған қаласы бойынша білім бөлімі" мемлекеттік мекемесінің "№ 2 орта мектебі" КММ бастауыш әскери және технологиялық дайындық пәнінің мұғалімі Азат Құрманбеков.