"Ресей Қазақстанды, Украинаны, Кавказды беріп қойды": АҚШ-та Буш пен Путиннің әңгімесі жария болды

Фото: AFP via Getty Images

Джордж Вашингтон университетіндегі америкалық үкіметтік емес ұйым ұлттық қауіпсіздік мұрағаты Владимир Путин мен АҚШ президенті Джордж Буштың 2001, 2005 және 2008 жылдары болған әңгімелерінің үш стенограммасын жариялады. Құжаттарға сәйкес, Бушпен кездесуінде де Кремль көсемі Ресейдің "мыңдаған шақырым аумақтан ерікті түрде бас тартқанына" шағымданып, НАТО-ның кеңеюіне қарсы болған. Бұл туралы Stan.kz ақпарат агенттігі ВВС арнасына сілтеме жасап хабарлайды.

Ұлттық қауіпсіздік мұрағаты стенограммалар сот ісінің нәтижесінде жарияланғанын түсіндіреді.

Бірінші құжат 2001 жылдың 16 маусымында Путин мен Буштың Словенияның Любляна қаласындағы Брдо қамалында алғаш рет жеке кездескен күні белгіленген.

Джордж Буш 2000 жылы Америка Құрама Штаттарының 43-президенті болып сайланды және 2001 жылдың қаңтарында ант берді. Сол кезде Путин президенттікке жаңадан келген, ол 2000 жылдың наурызындағы сайлауда жеңіске жетіпті.

Алғашқы кездесу: достық үн және "берілген аумақ" туралы шағымдар

Транскриптке сәйкес, екі көшбасшы да достық қарым-қатынаста болды және Ресей мен Батыс арасындағы жақсы қарым-қатынасты сақтау ниетін көрсетті.

Кездесу басында Буш Путинді Техастағы ранчосына шақырады, Ресей көшбасшысына "Ресейдің рөлін төмендеткісі келмейтінін" айтады.

"Мен Ресейде танымалмын және мен сізге неге екенін айта аламын, өйткені мен халықты естимін. Ресейдегі адамдар өздеріне көбірек еркіндік әкелген ауқымды өзгерістерден көңілдері қалғандай сезінеді", – деді Путин.

Осыдан кейін ол кенеттен тарих пен аумақ мәселелеріне көшті.

"Орыстар мыңдаған шаршы шақырым аумақты өз еркімен берді. Олар ғасырлар бойы Ресейдің құрамында болған Украинадан бас тартты. Қазақстанды берді. Кавказды да берді. Мұны елестету қиын, мұны партия жетекшілері жасады", – деді Ресей басшысы.

Содан кейін Путин Бушқа Батыс елдері Мәскеуді бірнеше мәселеде, соның ішінде Ресейдің қарызын шеше алмау және Шешенстандағы радикалды исламшыл топтардың әрекеттерін елемей қойғанын айтты.

Кездесу барысында Путин Буштан НАТО-ның кеңеюі неліктен қажет екенін сұрап, Ресей мұндай мәселеде өзін "артық сезінетініне" шағымданды.

Ресей президенті Ресейдің 1954 жылы НАТО-ға қосылуға өтініш бергенін, бірақ өтініш қабылданбағанын мәлімдеді.

Транскриптке сәйкес, Буш Путиннен Ресейдегі баспасөз бостандығының қысымы туралы бірнеше рет сұраған, шамасы, НТВ телекомпаниясының мемлекеттік "Газпром-Медиа" компаниясына берілуін айтқан. Жауап ретінде Путин НТВ-ның бұрынғы иесі Владимир Гусинскийді мемлекеттік қаражатты жымқырды деп айыптады.

2008 жылғы кездесу: "Украина - жасанды түрде құрылған мемлекет"

Ұлттық қауіпсіздік мұрағатының мәліметтері бойынша, Путиннің Бушпен соңғы бетпе-бет кездесуі 2008 жылдың 6 сәуірінде Ресей президентінің Сочи маңындағы жазғы резиденциясы Бочаров Ручейде өткен.

"Онда екі президент те барлық мәселе бойынша ынтымақтастық туралы айтып, жеке қарым-қатынастарды сақтауға міндеттеме алған", –деп жазады ұйым авторлары.

Олар бұл келіссөздер Бухаресттегі маңызды НАТО саммитінен кейін бірден өткенін атап өтеді, онда АҚШ Украина мен Грузияны одаққа шақыруды талап етті.

Нәтижесінде альянс мүшелері Киев пен Тбилисиге мүшелік бойынша іс-қимыл жоспарын дереу бермеу туралы шешім қабылдады, бірақ екі ел де болашақта НАТО-ға қосыла алатынын атап өтті. Содан кейін Путин бұл шешімді Ресейдің қауіпсіздігіне тікелей қауіп төндіреді деп атады, ал төрт айдан кейін Ресей әскерлері Грузияға басып кірді.

Транскриптке сәйкес, кездесудің басында Путин мен Буш Еуропадағы зымыранға қарсы қорғаныс мәселелерін егжей-тегжейлі талқылады.

Осыдан кейін Путин НАТО-ның кеңею мәселесіне көшеді және "Украина сияқты елдің НАТО-ға қосылуы біз үшін ұзақ мерзімді қақтығыс тудырады" деп ашық айтады.

Буш одан "Неге?" деп сұрайды, ал Путин АҚШ президентіне Украина "Кеңес дәуірінде құрылған жасанды мемлекет" екенін айтады. 

Содан кейін ол  "Украина халқының көпшілігі НАТО-ны жау ұйым деп санайды" деп мәлімдейді.

Путин Украинаның НАТО-ға қосылуы "Ресей маңында әскери базалар мен жаңа әскери жүйелердің пайда болу қаупін тудырады" және "бізге белгісіздік пен қауіп төндіреді" дейді.

Фото: AFP via Getty Images

Путин Бушты Ресейдің "Украинада проблемалар тудыруға" дайын екенін ескерткен

Путин Бушты Ресейдің Солтүстік Атлантикалық Альянсқа қосылуына жол бермеу үшін Украинадағы жағдайды тұрақсыздандыруға дайын екені туралы ескертеді.

"Украинадағы НАТО-ға қарсы күштерге сүйене отырып, Ресей НАТО-ның кеңеюіне жол бермеу үшін жұмыс істей алады. Украинаның НАТО-ға мүше болуының мәні неде? Бұл НАТО мен Америка Құрама Штаттарына қандай пайда әкеледі? Украинаның Батыс әлемінің бөлігі ретіндегі мәртебесін нығайтудың бір ғана себебі болуы мүмкін – логика. Мен бұл дұрыс логика деп ойламаймын", – деді Путин.

Бушпен әңгімесінде Ресей президенті украиналықтардың 70%-ы НАТО-ға кіруге қарсы екенін де мәлімдеді.

2008 жылдың көктемінде Украинаның демократиялық бастамалар қоры жүргізген сауалнамада респонденттердің көпшілігі 59%-ы НАТО-ға кіруге қарсы болды, 22%-ы қолдады, ал 19%-ы шешім қабылдамады.

Сауалнамаларға сәйкес, Ресейдің толық ауқымды басып кіруінен бері НАТО-ға мүшелікті жақтайтын украиналықтардың үлесі күрт өсті. 2024 жылдың күзінде Украинаның Разумков орталығы украиндықтардың 82%-дан астамы Украинаның одаққа мүшелігін қолдайтынын көрсететін сауалнама жүргізді.

Айта кететін жайт, 2008 жылы Бушпен кездесуінде Путин "Біз Украинаның НАТО-ға кіруіне қарсымыз, бірақ кез келген жағдайда халықтың көпшілігі "қолдағанша" күтейік, содан кейін олардың қосылуына мүмкіндік берейік", – деп мәлімдеді.

Ресей Украинаның НАТО-ға кіруден бас тартуы соғысты тоқтатудың алғышарты деп мәлімдейді. Украина қазіргі Америка Құрама Штаттары мен кейбір басқа батыс елдерінің басшылығы оны НАТО-ға қабылдауға дайын емес екенін мойындайды, бірақ ұжымдық қорғаныс туралы Альянс Хартиясының 5-бабына ұқсас қауіпсіздік кепілдігін талап етеді.

НАТО мен Еуропалық Одаққа кіру Украина конституциясында да бекітілген.

"Маған сіздің бойыңызда ұнайтын нәрселердің бірі - сіз мұның бәрін НАТО-ға айтудан қорықпадыңыз. Бұл мақтауға тұрарлық. Сізді мұқият тыңдады, ешкім сіздің ұстанымыңызға күмәнданбады. Бұл жақсы сөз болды", – деді Буш.

Ұлттық қауіпсіздік мұрағаты Путин мен Буш арасындағы 2005 жылдың 16 қыркүйегінде Ақ үйдің Сопақша кеңсесінде өткен тағы бір әңгіменің стенограммасын жариялады.

Көшбасшылар негізінен ядролық қаруды таратпау және Ресейдің Тегеранмен және Пхеньянмен қарым-қатынасы мәселелерін талқылады.

"Әңгіме Иран мен Солтүстік Кореяға қатысты ұстанымдардың таңқаларлық ұқсастығын көрсетеді, Путин өзін адал және қолдаушы серіктес ретінде таныстырады", – деп атап өтті басылым авторлары.