Қырғызстан Орталық Азияда экономикалық өсім қарқыны бойынша көшбасшы болды

Фото: Қырғыз Республикасының Ұлттық банкі

Қытай мен Қазақстанның арасында орналасқан шағын Қырғызстан өзін Орталық Азиядағы жаңа “экономикалық тигр” ретінде танытып келеді. Ел реэкспорттың, ақша аударымдарының және туризмнің қарқынды өсуін пайдаланып, маңызды шетелдік инвестицияларды тартуға ұмтылып жатыр. Бұл туралы Stan.kz ақпарат агенттігі Bloomberg.com-ға сілтеме жасап хабарлайды.

Қырғызстан Ұлттық банкінің деректеріне сәйкес, биыл ел экономикасы 10 пайыздан астам өседі деп күтіледі. Ал кейінгі үш жылда нақты ішкі жалпы өнім жыл сайын кемінде 9% артқан. Ұлттық банк төрағасы Мелис Тургунбаевтың айтуынша, туризмнің қарқынды дамуы, құрылыс саласының жандануы, ішкі тұтынудың артуы және Қытайдан көрші елдерге тауарларды қайта экспорттау экономикалық өсімнің негізгі қозғаушы күштері болып отыр.

Халықаралық валюта қоры Қытаймен, сондай-ақ бұрынғы кеңестік көршілері – Қазақстанмен, Өзбекстанмен және Тәжікстанмен шектесетін Қырғызстанда келер бес жылда экономикалық өсім жылына орта есеппен 5% сәл жоғары деңгейге дейін баяулайды деп болжайды. Ел 2022 жылы Ресейдің Украинаға әскер енгізуінен кейін серпін алған көрші экономикалардың бірі болды. Сол кезеңде Ресей санкцияларға байланысты сауда ағындары қайта бағытталған жағдайда импорт, экспорт және төлемдерде делдал рөлін атқарды.

“Кейінгі жылдардағы геосаяси оқиғалар аясында өңірдің сауда құрылымы айтарлықтай өзгерді. Ел өңірлік және жаһандық саудаға анағұрлым белсенді кіріге бастады”, – деді Мелис Тургунбаев 9 желтоқсанда Бішкекте берген сұхбатында.

Мелис Тургунбаевтың сөзінше, Қытай-Қырғызстан-Өзбекстан теміржолының құрылысы және Нарын өзеніндегі Қамбар-Ата-1 су электр станциясы сияқты ірі инфрақұрылымдық жобалар да экономиканы қолдап, шетелдік инвестицияларды тартып жатыр. Жалпы құны шамамен 10 миллиард доллар тұратын бұл жобалар Қырғызстанның логистикалық әлеуетін едәуір кеңейтіп, ал электр станциясы елге электр энергиясын таза экспорттаушы болуға мүмкіндік береді.

Халқы 7,3 миллион адамнан тұратын Қырғызстан биыл алғаш рет еурооблигация шығарып, 700 миллион АҚШ долларын тартты. Осылайша, ел Орталық Азияда жаһандық инвесторларды қызықтыруға ұмтылып отырған мемлекеттердің қатарына қосылды. Мерзімі 2030 жылғы маусымда аяқталатын мемлекеттік облигациялар мамыр айындағы шығарылымнан бері ең жоғары деңгейге көтеріліп, дамушы және шекаралық нарықтардағы долларлық облигациялар арасында ең жақсы көрсеткіш көрсетті.

Бұған қарамастан, Қытай Қырғызстанның негізгі сауда серіктесіне айналғанымен, мемлекет әлі де Ресейге тәуелді болып отыр, себебі оның азаматтары жұмыс іздеп сол жаққа барады. Үкімет басшысының мәліметінше, қаңтар-қыркүйек айлары аралығында еңбек мигранттарынан келетін жалпы ақша аударымдары 16,4% өсіп, 2,6 миллиард долларға жеткен. Оның шамамен 93% Ресейден түскен. Ал Қырғызстаннан сыртқа бағытталған аударымдар осы кезеңде небәрі 300 миллион доллар болып, былтырмен салыстырғанда 13,1% азайған.

Қытай тауарлары да жиі Ресейге Қырғызстан арқылы жеткізіледі. Қырғызстан көрші Қазақстанмен бірге Мәскеу басқаратын кедендік одақтың құрамына кіреді.

“Ресейлік туристер саны да күрт артты, бұрынғыдан әлдеқайда көп, бұл экономикаға пайда әкеледі”, – деді Тургунбаев.

Алайда бәрі бірдей оң нәтиже берген жоқ. Қараша айында Ұлттық банк негізгі мөлшерлемені 100 базистік тармаққа көтеріп, 11% көтеруге мәжбүр болды. Себебі ішінара Ресейден импортталатын баға өсімі 8% асты. Тургунбаевтың айтуынша, инфляцияның жеделдеуі негізінен Ресейден әкелінетін жанармай бағасының қымбаттауымен байланысты.

Бішкек Мәскеуге қарсы санкцияларды да елеусіз қалдыра алмайды.

“Көптеген ресейлік банк санкцияға ілікті, сондықтан транзакцияларды өңдеу барған сайын қиындап барады”, – деді Тургунбаев.

Әрине, Қырғызстан Қытай мен Ресей арасындағы тепе-теңдікті сақтап отыр, сондай-ақ Өзбекстан мен Қазақстан сияқты ірі өңірлік нарықтармен инвестиция үшін бәсекелесте белгілі бір қиындықтарға тап болды. ХВҚ деректеріне сәйкес, Қырғызстан экономикасының болашағы “әлі де айтарлықтай дәрежеде геосаяси оқиғаларға тәуелді”.

“Ресейге қарсы санкциялардың одан әрі күшеюі рубльдің құнсыздануы мен Ресейдегі экономикалық өсімнің баяулауына байланысты ақша аударымдарын азайтып, Қырғызстандағы экономикалық өсімді тежеуі мүмкін. Ал өңірде берік бейбітшілік орнаса, керісінше әсер етуі мүмкін, бірақ кейінгі жылдары өсімге ықпал еткен кейбір сауда және қаржы ағындарының қысқаруына да әкелуі ықтимал”, – делінген ХВҚ-ның маусым айындағы есебінде. 

Бүгінде Қырғызстан экономикасы алтын қорының арқасында сыртқы күйзелістерден қорғалған. Тургунбаевтың мәліметінше, 1 желтоқсанда елдің алтын қоры рекордтық 8,3 миллиард долларға жетіп, жалпы резервтердің шамамен 70% алған. Дүниежүзілік алтын кеңесінің ақпаратына сәйкес, үшінші тоқсанның соңында алтын көлемі 40,7 тоннаға (1,3 миллион трой унциясы) жеткен. Бұл былтыр кеніштерде өндірілген шамамен 24 тонна алтынмен салыстырғанда едәуір жоғары.

Дүниежүзілік алтын кеңесінің статистикасына сәйкес, биыл алтын бағасы 60% астам өскендіктен, Ұлттық банк үш тоннадан аз алтын сатып алған. Соған қарамастан, 2023 жылдан бері физикалық алтын қоры шамамен екі есе артқан.

Қазан айында елде сыйымдылығы 1000 тонна болатын алтын сақтау қоймасы ашылды. Президент Садыр Жапаровтың cөзінше, бұл Қырғызстанға өз алтын қорын қауіпсіз сақтаумен қатар, шетелдік серіктестерге де осындай қызмет ұсынуға мүмкіндік береді.

Айта кетейік, бұған дейін Қырғызстанда өлім жазасын енгізу туралы ұсыныс қабылданбағаны хабарланған еді.