Қазақстанда кәсіби онлайн БАҚ жабылуы мүмкін: Елге келер зияны қандай

Фото: Pexels.com

Отандық кәсіби онлайн БАҚ-тың көпшілігі жақын арада жабылуы мүмкін. Себебі, әлеуметтік желілердің дамуы аудиторияны өзіне тартып, ресми сайттардың бәсекелестікке төтеп беруін қиындатады. Сол себепті мемлекет бот, шетелдік арандатушылар және анонимді Telegram арналарымен жалғыз қалу қаупі бар. Бұл туралы Stan.kz ақпарат агенттігі Nur.kz сайтына сілтеме жасап хабарлайды.

Кейінгі екі жылда көпшілік теледидардан бас тартты. Соңғы жаңалықтар мен қоғамның назары қазір онлайн БАҚ-та, әлеуметтік желілерде. Дәстүрлі теледидарды жаһандық тұтыну бірнеше жыл бойы азайып келеді. Қолданушылардың уақыты онлайн платформаларға ауысып жатыр. Биыл Америка Құрама Штаттарында YouTube аудитория саны бойынша телеарналардан асып түсті. Тіпті америкалық теледидар жарнама шығындарына ең көп ақша бөлсе де, мәселені шеше алмады. 

Жер сілкінісі, футбол матчтары, үкіметтегі өзгерістер – барлық жаңалықты халық желіден оқитын болды. 

Неліктен отандық онлайн БАҚ жойылып кетуі мүмкін?

Онлайн жарнаманың үлесі артып келеді, бірақ ақша отандық онлайн платформаға беріліп жатқан жоқ. Оны шетелдік онлайн платформалар – Google (YouTube, GoogleAds), Meta (Facebook, Instagram, Threads) алды.

Өйткені онда кез келген нәрсені жарнамалай аласыз. Ал қазақстандық БАҚ, керісінше, көптеген тыйымдармен қатаң реттелетін жүйеге тап болады, ал шетелдік корпорациялар ұстанбайды.

Салық және экономикалық ауыртпалық артып келеді. Жаңа салық кодексі, инфляция, девальвация және ақша ағынының тапшылығы – мұның бәрі салаға қысым жасап жатыр. Соған қарамастан, трансұлттық платформалармен бәсекелесуге мәжбүр.

Отандық БАҚ ережелерге сәйкес жұмыс істейді, салық төлейді және жұмыс орындарын құрады, ал ақша елдегі қарапайым заңды ұстанбайтындарға кетеді. 

Отандық онлайн БАҚ жабылса не болады:

Сарапшылар отандық онлайн БАҚ болмаса, жаңалық тарату арнасын инфлюенсерлер мен шетелдік БАҚ жаулап алады деп қорқады. Себебі оларды сатып алу немесе қоғамды адастыру оңайға соғады дейді. Барлығын ықпалды адамдар және шетелдік БАҚ тартып алады. Бірақ ең жаманы, ел ақпараттық егемендігін жоғалтады.

Босаған ақпараттық кеңістікті шетелдік БАҚ және өз мақсаттары бар ықпал етуші агенттер басып алады. 

Желідегі Алматыдағы жер сілкінісі болжамы жалған екеніне сендіру үшін көп күш жұмсалды. Мұны коммерциялық онлайн БАҚ жасады. Мемлекеттік платформалар жалғыз өзі шеше алмайды, себебі оқырман сенімі толық емес. Ал жалған ақпаратты жоққа шығаратын ешкім болмаса, жағдай одан да нашарлай түседі.

Әлемдік бәсекелестік пен гибридті соғыс жағдайында күшті, ірі отандық БАҚ-тардың жойылып кетуі елді сыртқы әңгімелер мен "жұмсақ күшке" осал етеді. Блогерлер мен жеке журналистерді саяси жобаларға тарту ірі БАҚ-пен келісімге келуден әлдеқайда оңай.

Непалда 2023-2024 жылдары БАҚ-тағы қаржылық дағдарыс, журналистердің жалақысының кешігуі және БАҚ иелерінің БАҚ бизнесін дамытуға және басқа салаларға (жылжымайтын мүлік және т.б.) ауысуға қызығушылық танытпағаны туралы хабарламалар болды. Нарық сыртқы платформаларға толып кетті, ал мемлекет ұлттық БАҚ күн тәртібінен айырылды.

Қазір білетініміздей, 2025 жылы Непалда үкіметтің мемлекеттік қаражатты дұрыс басқармағаны туралы айыптауларға байланысты үкіметке қарсы наразылықтар басталды. Наразылықтар көптеген танымал әлеуметтік медиа платформалары бұғатталғаннан кейін басталды. Саяси дағдарыс соншалықты деңгейге жетті, тіпті армия министрлер мен жоғары лауазымды шенеуніктерді тікұшақпен эвакуациялауға мәжбүр болды.

Қазір тіпті Threads хабар алмасу қосымшасының тез танымал болуы кейбір шенеуніктер мен азаматтар арасында үрей тудыруда. 

Дағдарыс кезінде адамдар ресми дереккөздерге сенуді тоқтатады, ал онлайн қауесеттер саясатты қалыптастыра бастайды. Бұл теория емес, бұл қазірдің өзінде бар.

Шара қолданбаса, не болады:

Жарнама кірістері төмендей береді. Редакциялар жабылады, кейбіреулері платформалар үшін аутсорсингтік контент өндіру орындарына айналады. Жас журналистер тұрақтылық қай жерде көп болса, сол жерде блог жүргізуге немесе маркетингке көшеді. Қазақстанның онлайн кеңістігі шетелдік контентке, дереккөздері, фактілері немесе есеп беруі жоқ кәсіби емес контентке толады.

Ал елге сенімді ақпарат қажет болған кезде оны түсіндіретін ешкім болмайды.