Айта кетейік, бұған дейін 2025 жылдың 24 наурызынан бастап мобильді құрылғыларды тіркеу ережелері өзгеретінін жаздық. Бұл жаңашылдықтар тек сол күннен кейін елге әкелінген телефондарға қатысты. Қазақстанда қазірдің өзінде жұмыс істеп тұрған және дерекқорға енгізілген құрылғылар еш қиындықсыз әрі қарай қолдана береді. Қазір елде 3,7 миллионға жуық телефонның IMEI коды қайталанып тұр. Бұл заңсыз әкелінген құрылғылардың көп екенін көрсетеді. Мұндай жағдай телефон ұрлығын көбейтіп, құрылғылардың қайдан келгенін бақылауды қиындатады. Сонымен қатар әділетсіз бәсекелестікке жол ашады дейді мамандар.

Сондықтан заңсыз телефондармен күресу үшін жаңа ереже енгізіліп, құрылғыларды тексеру жүйесі күшейтіледі.

Смартфонды қайдан алған дұрыс?

Цифрлық даму, инновациялар және аэроғарыш өнеркәсібі министрлігі телекоммуникациялар комитетінің сымсыз байланыс жобаларын мониторингтеу және дамыту департаментінің басшысы Диас Төлегеновтің айтуынша, жалпы алғанда, смартфондарды кез келген сатушыдан сатып алуға болады. Сарапшы, ең бастысы, сол телефонды елге әкелген сатушы қолданыстағы заң талаптарын орындауы керек екенін атап өтті.

"Біз заң талаптарын өзгертпедік. Яғни телефонды елге кіргізу кезінде жеткізуші барлық телефонды кедендік декларацияға енгізуі керек. Әр телефонның кедендік төлемдері төленуге тиіс. Егер осы талаптардың бәрі орындалса, онда телефонды еш қиындықсыз сатып алуға болады. Бұл тұрғыда ештеңе өзгерген жоқ. Жалпы, сатып алушыларға телефондарының IMEI-кодтарын тексеруге кеңес береміз. Ол үшін 24 наурызда арнайы сервис іске қосылады. Сол сервиске кіріп, IMEI-код арқылы телефонның мәртебесін тексеруге болады: ол "ақ тізімде" ме, "қара тізімде" ме, верификациядан өткен бе – соның бәрін білуге болады", – деді Диас Төлегенов.

Бұдан бөлек сарапшыдан Kaspi маркетплейсіндегі дүкендерден азаматтар телефон немесе планшетті заңсыз сатып алған жағдайда не істей алатынын сұрадық.

"Бұл мәселе енді дүкен агрегаторына, яғни Kaspi-ге қатысты. Kaspi өзінің платформасында телефон сататын сатушыларға қандай талаптар қоятынын өзі шешеді. Егер сатушы заңды бұзса, ол Kaspi дүкенінен шеттетіледі. Даулы жағдайлар болмас үшін, сатып алмас бұрын телефонның мәртебесін тексеріп алған дұрыс", – деді министрлік өкілі Диас Төлегенов.

Жаңа құрылғыларды сатып алушылар өзгерістер күшіне енгеннен кейін imei.rfs.gov.kz сайтында IMEI нөмірін тексере алады.

Қазір сайт енгізілген өзгерістерге сәйкес жетілдіріліп жатыр. "Сұр" тізімдегі құрылғылардың иелері мобильді байланысты 30 күн бойы пайдалана алады. Осы уақыт ішінде байланыс операторлары пайдаланушыларға верификациядан өту қажеттілігі туралы хабарламалар жібереді. Хабарламада құрылғыны сатып алу туралы ақпаратты көрсету қажет анкетаға сілтеме беріледі. Шетелден құрылғы сатып алған пайдаланушыларға шекарадан өткен күнді көрсету қажет.

Егер пайдаланушы қандай да бір себептермен белгіленген мерзімде верификациядан өте алмаса, ол хабарламадағы сілтеме арқылы анкетаны кез келген уақытта толтыра алады. Қабылданған шаралар тұтынушыларға сатып алынған құрылғылардың заңдылығы мен сапасына сенімділік береді.

Сарапшы бәсекелестікке қарай баға да өзгеруі мүмкін деп отыр. Диас Төлегенов мұның бәрі көлеңкелі бизнесті жою үшін жасалып жатқан шара деп түсіндірді.

"Телефондардың бағаға қатысты кедендік баж салығы мен салық мөлшерлемелерін өзгертпейміз. Олар бұрынғы деңгейде қалады. Біз тек телефонның "таза" екенін растайтын жүйені енгізіп отырмыз. Салық мөлшерлемелері бұрынғы қалпында қалады, өзгеріс болмайды. Sulpak, Technodom сияқты техника сататын дүкендерден де және телефон сатумен айналысатын кез келген басқа адамнан да алуға болады. Егер ол адал жеткізуші болып, түпнұсқа өнімді алып келсе, онда кімнен сатып алатыныңыздың айтарлықтай айырмашылығы жоқ. "Қара тізімге" әдетте ұрланған телефондар енгізіледі. Егер телефонды шетелде ұрлап, кейін оны Қазақстанға жеткізсе, ол телефон халықаралық база арқылы тексеріледі. Егер ол іздеуде тұрған телефон болса, онда ол жұмыс істемейді және "қара тізімге" енгізіледі", – деді Диас Төлегенов.

Сонымен қатар Диас Төлегенов құрылғыны сатушы тарапынан заңсыздықты байқаған жағдайда сатып алушы Қылмыстық кодекске сәйкес сотқа жүгіне алатынын атап өтті. Қазақстанда телефонды заңсыз әкелу (контрабанда, кедендік ережелерді бұзу немесе ұрлық) заң бұзушылықтың сипатына қарай қылмыстық немесе әкімшілік жауапкершілікке әкелуі мүмкін.

1. Контрабанда (Кедендік ережелерді бұзу)

Егер телефон жасырын түрде, декларациясыз, жалған құжаттармен немесе кедендік бақылаудан айналып өтіп әкелінсе, бұл Қылмыстық кодекстің 234-бабына ("Экономикалық контрабанда") сәйкес қылмыс болып саналады.

Жаза:

айыппұл,
немесе 3 жылға дейін бас бостандығын шектеу,
немесе 7 жылға дейін бас бостандығынан айыру (егер қылмыс топпен жасалса, ірі көлемде немесе жалған құжаттар қолданылса).

Егер бұл заң бұзушылық кедендік төлемдерден жалтарумен байланысты болса, Қылмыстық кодекстің 236-бабы ("Кедендік төлемдерден жалтару") қолданылады.

Жаза:

3 000 айлық есептік көрсеткішке (АЕК) дейін айыппұл (2024 жылы шамамен 10,3 миллион теңге),
немесе түзету жұмыстары,
немесе 5 жылға дейін бас бостандығынан айыру (егер төленбеген салық көлемі өте үлкен болса).

2. Ұрлық (Егер телефон шетелде ұрланып, Қазақстанға әкелінсе)

Егер сатып алушы басқа елде ұрланған телефонды Қазақстанға әкелсе, ол Қылмыстық кодекстің 188-бабына ("Ұрлық") сәйкес қылмыстық жауапкершілікке тартылады.

Жаза (шығын көлеміне байланысты):

Ұсақ ұрлық (50 АЕК-ке дейінгі шығын) – айыппұл немесе түзету жұмыстары.
Едәуір шығын (50-500 АЕК аралығы) – 5 жылға дейін бас бостандығынан айыру.
Өте ірі шығын (500 АЕК-тен жоғары) немесе қылмыс топпен жасалса – 7 жылға дейін бас бостандығынан айыру.

3. Ұрланған телефонды сатып алу

Егер сатып алушы телефонның ұрланғанын білмесе, ол қылмыстық жауапкершілікке тартылмайды. Бірақ егер оның телефонның қылмыстық жолмен табылғанын білгені дәлелденсе, бұл Қылмыстық кодекстің 196-бабына ("Қылмыстық жолмен табылған мүлікті сатып алу немесе өткізу") жатады.

Жаза:

айыппұл,
немесе бас бостандығын шектеу,
немесе 2 жылға дейін бас бостандығынан айыру.

Қандай тізімдер болады?

Телефондар үш топқа бөлінеді:

Ақ тізім – тіркеуден өткен, еш шектеусіз жұмыс істейтін құрылғылар.
Сұр тізім – уақытша рұқсат берілген құрылғылар. Иесі 30 күнде оны заңды түрде әкелгенін дәлелдеуі керек.
Қара тізім – заңсыз, жалған немесе ұрланған құрылғылар. Олар бұғатталады.

Не тексеріледі?

Жаңа телефонды тіркегенде оның:

IMEI кодының түпнұсқалығы
Ұрланған немесе бұғатталған құрылғылар тізімінде бар-жоғы
Қазақстанға заңды түрде әкелінген-әкелінбегені қаралады.

Талқылау