Халық жазушысы, сыншы, әдебиеттанушы, тарихшы, аудармашы, қазақ әдебиеті мен драматургиясының негізін қалаушылардың бірі Ғабит Махмұтұлы Мүсірепов 1902 жылы Қостанай облысы Жаңажол ауылында дүниеге келген. Туған ауылында оқып-жазуды үйреніп, бала кезінен әдебиетке қызықты. Балалық шағынан бастап «Ер Тарғын», «Қыз-Жібек», «Қобыланды батыр» секілді халық әндері мен ертегілерін оқып өсті. Содан кейін жақын туыстары бала Мүсіреповті Обаған ауданына алып кетіп, екі сыныпты орыс мектебіне береді.

Онда бір жыл оқып, екі кезеңдік орыс мектебіне түседі. Осылайша, Мүсірепов ұстазы Бекет Өтетілеуовтың көмегімен Преснегорковский мектебіндегі оқуын жалғастырып, революция жылдарын сонда өткізеді. Өтетілеуов жазушының өмірінде маңызды рөл атқарды. Жазушы өз естеліктерінде, сүйікті мұғалімі оған талантты адамның жоғары мақсаттарға ие болуы керек екендігін қайталап айта беретінін айтып өткен болатын. Кейіннен оның кеңестері мен нұсқаулары Ғабитты бірнеше рет қиындықтан құтқарып қалды.

1923 жылдан 1926 жылға дейін Мүсірепов Орынбор қаласындағы жұмысшы факультетінде оқыды. Бұл кезде Мүсірепов орыс ақын-жазушыларының еңбектеріне қызығушылық танытты. Ол әсіресе Максим Горькийдің шығармашылығына қызықты. Әдебиет әлеміндегі алғашқы қадамдары да жұмысшы факультетінде басталды. Осы жылдардың ішінде Мүсірепов өзінің шығармашылығына қатты әсер еткен Сәкен Сейфуллинмен танысады.

Ғабит Мүсірепов жұмысшы факультетін бітіргеннен кейін Омбы қаласындағы ауылшаруашылық институтына оқуға түсті. Бұл оқу орнын бітіргеннен кейін Халықтық комиссариатта жұмыс істейді. Қазақ баспасында жауапты лауазымдарды атқарып, «Социалистік Қазақстан» газетінің редакторы болып жұмыс істеп және өнер комитетінің төрағасы болады.

Мүсірепов еңбек жолын басылымның ең төменгі лауазымынан бастады. Мансабы бастала салысымен-ақ ол өзін дарынды, керемет журналист ретінде көрсетті. Жазушының өзі айтқандай, газет оған тамаша мектеп болды, ол болашақ жұмысына керемет сюжеттер берді, өмірдің маңызды мәселелерін көтеруге, өмірді көруге және түсінуге үйретті.

Ғабит Мүсірепов «Тулаған толқында» атты өзінің алғашқы повесін азаматтық соғыс тақырыбына арнады. Бұл туынды 1928 жылы жарық көрді. Мұнда революцияның қиындығын көрген, бақыт пен еркіндік үшін аянбай күрескен адамдар жайлы айтылғандықтан, шығарма бірден оқырмандардың қызығушылығын оятты.

Осыдан кейін «Алғашқы адымдар», «Қос Шалқар», «Үздіксіз өсу» секілді повестері мен әйел-ана туралы әңгімелер сериясы жарық көрді. Сонымен қатар, Мүсірепов пьеса да жазды. Ғабит Мүсірепов сол заманның қарапайым өкілі ретінде және көптеген әріптестері секілді «көп білдекті» болды. Ол пьесалар мен проза, сценарий жазды, орыс авторларының шығармаларын қазақ тіліне аударды. Атап айтқанда, Михаил Шолоховтың «Олар Отан үшін шайқасты» романы мен Константин Симоновтың «Орыс адамдары» және тағы басқа аудармалары. Сыншылар да бұл аудармаларды жоғары бағалады. Мүсірепов шығарманың идеясын, кейіпкерлердің сезімдерін нақты көрсетіп, жазушылардың рухын жеткізе алды.

Әскер тақырыбына алғаш қалам тартқан әдебиетшілердің бірі Ғабит Мүсірепов отандастарының ерліктерін мақтан тұтатын дарынды жазушы. «Қазақ солдаты» романы қазақ әдебиетін бүкіл әлемге танытты. Алғаш рет 20-шы ғасырдағы Ұлы шайқасқа қатысқан қазақтың жас жігіті туралы шығарма жарық көрді. Бұл – қазақ халқының тағдырын баяндайтын үздік туындылардың бірі. Қазақ жігітінің ұлтшылдарға қарсы қалай шайқасқанын көрсететін керемет шығарма. Бұл романда автор кейіпкердің өмірін бала кезінен бастап іздеп, оның рухани эволюциясы – сезімдері мен ойларын, сипатын ашып, оқырманға кейіпкердің есею жолын көрсетеді. Негізгі кейіпкердің бейнесін ашуға көмектесетін, қосымша кейіпкерлерді де шебер енгізеді.

1953 жылы қазақ халқының еңбек ерлігі, қарағандылықтар туралы, революцияға дейінгі жұмысшылардың өмірі, Қазақстанда жұмыс класының қалай пайда болғаны және қалыптасқаны туралы «Өянған өлке» трилогиясының алғашқы кітабы жарық көрді.

Ғабит Мүсіреповтың бүкіл шығармашылығы Отанға деген шынайы сүйіспеншілікке, қазақ халқының таңын жырлауға негізделген. Оның туындыларының стилі қазақ тілі сияқты сырмалы, көп қатпарлы боялған кілем өрнектеріне ұқсайды. Сол себептен Ғабит Мүсіреповтің бірнеше жылдан кейін Қазақстанның маңызды қайраткерлерінің ұйытқысына еніп, бүкіл әлемге танымал болғаны таңқаларлық жағдай емес.

Оның «Ұлпан» романы шығармашылықтың шыңы десек болады. Бейнелеуден бұл романға тең келер туынды жоқ. Онда қазақ әміршісінің әйелдерінің бірінің өмірі суреттеледі. Бұл азап көрген, күресшіл, сүйіспеншіл, қамқор әйелдер жайлы жазылған әңгімелер циклінің қисынды жалғасы. Автор шынайы суретші ретінде батыл, тәкаппар, қайсар, ержүрек адамдарды жақсы көреді.

Ғабит Мүсірепов қазақ кинодраматургиясын дамытуға да үлкен үлес қосты. 1934 жылы ол таңғалдырарлық жетістікке жеткен «Қыз-Жібек» музыкалық драмасын жазады. Осы драманың сюжеті бойынша құрастырылған опера Қазақстанның алтын қорына енді. 1936 жылы ол Ван Иванов және Бейімбет Майлинмен бірге «Амангелді» фильмінің сценарийін жазды. Көп ұзамай театр сахналарында Мүсіреповтің «Ақан сері – Ақтоқтысы» мен «Қозы-Көрпеш Баян сұлуы» да көрсетілді. 1954 жылы оның сценарийі бойынша, «Махаббат туралы дастан» фильмі жарыққа шықты.

Ғабит Мүсіреповтің шығармашылығы көптеген жоғары марапаттармен марапатталған. Оның шығармашылығы өмірбаяны сияқты, халқына деген сүйіспеншілігі мен адалдығының белгісі. Қазақ әдебиетінің тарихында ол мәдениет бастаушысы және талантты жазушы, сондай-ақ өз халқының адал ұлы ретінде мәңгі ел есінде қалды.

Ғабит Мүсіреповтың ата-бабалары түркімен болған. Сондықтан, олардың отбасындағы өмір сүру ұзақтығы генетикаға байланысты. Оның анасы 81, атасы 82, арғы атасы 89, ал Ғабит 83 жыл өмір сүрді. Оның бес бауыры мен бір қарындасы болды.

Ғабит Мүсірепов журналист, жазушы болғанға дейін ауыл басшысының хатшысы, содан кейін Таузар әскери бөлімінің әскери комиссары және полиция бастығының орынбасары болды. Ғабит Мүсірепов барлық кітаптарын араб қарпінде қарапайым қара қарындашпен жазған. Ол әдебиетке достары – Сәкен Сейфуллин мен Сәбит Мұқановтың жеңіл қолымен келді. 1923 жылы үшеуі Орынборда пәтер жалдап, Сейфуллиннің қаламақысымен күн көрген. Сол кезде Мұқанов пен Мүсірепов те қолдарына қалам алып, жазушылық пен айналыса бастады.

1932 жылы адам төзгісіз ашаршылық кезінде Ғабит Мүсірепов Сталинге хат жолдады. Онда ол отанындағы әрбір екінші қазақтың аштықтан өліп жатқанын жеткізді. Осы хат кейін облыстық комитеттің бірінші хатшысы Филипп Голощекиннің қолына түсіп, Ғабит Мүсірепов «қайта оқыту мақсатында» Қостанай облысына бір жылға айдауға жіберілді.

Ғабит Мүсірепов 1934 жылы Қазақстандағы опера театрының құрылуына ат салысты. Ол «Қыз-Жібек» операсына либретто жазған жазушы.

1937 жылы Мүсірепов бас бостандығына және тіпті өміріне қауіп төндіре отырып, ұлтшыл деп айыпталған досы Бейімбет Майлинді қорғап шығады. Мүсірепов Сәкен Сейфуллиннің мүддесін де қорғап, оны қамаудан босатуға тырысады.

50-ші жылдардың соңында Алматы кинотеатрында басты рөлді Жан Габен сомдаған француз фильмінің жабық көрсетілімі өтті. Осыдан кейін Ғабит Мүсіреповтің достары оны Габен деп атай бастады. Ал жаңа есім жазушыға да қатты ұнады.

Кербез және сәнқой Мүсірепов костьюмін күн сайын ауыстырған. Ол шалбарын үтіктеген кезде тіпті, оған иіс су шашуды талап еткен. Жазушы аң аулауды жақсы көрді, арасында мылтығын асынып бірнеше ай бойы жоғалып кететін кездері де болған.

Ғабит Мүсірепов бильярды жақсы ойнады және преферанс ойнаушы болды. Сондай-ақ, жазушы қазақ тілінің білгірі ретінде танымал болды. Жазушылардың бірі «қазақша қолаң шаш сөзі қандай мағына береді деп сұраған кезде, Мүсірепов: «қолаң шаш жапон сусабынымен таза жуылған шаш» деп жауап қайырған екен.

Ғабит Мүсірепов әйелдердің сұлулығын қатты бағалады. 1922 жылы 20 жастағы бала Ғабит байдың жас келіні Ханшайымды ұрлап, үйленіп алады. Бірақ, олардың некесі ұзаққа созылмай, көп ұзамай ажырасып кетеді. 1926 жылы Ғабит екінші рет үйленеді. Бұл жолы ол 22 жасар башқұрт және татар қызы Құсни Ягафорованы жар етіп алды. Бірінші некеде бала сүймеген жазушының екінші некеде төрт қызы болды.

Ал Мүсірепов үшінші әйелі Раиса Мұхамедьярованы 60 жасқа келген ақсақал кезінде кездестірді. Жас айырмашылыққа қарамастан, жазушы 1964 жылы өзінен 37 жас кіші актирисамен шаңырақ көтерді. Үшінші жұбайынан Гаухар мен Гүлнар есімді қыздары дүниеге келді. Дегенмен, Мүсірепов 1970 жылдан бастап өмірінің соңына дейін әдеби хатшысы Ғазиза Нұрғалиқызымен бірге тұрды.

Айта кету керек, Ғабит Махмұтұлына үлкен атақ көркем әдебиет саласында жарты ғасырға жуық халыққа қызмет еткені үшін ғана емес, сондай-ақ қоғамдық және мемлекеттік қызметте де жемісті қызмет еткені үшін берілді.

Stan.kz сайтын Telegram арқылы оқыңыз. Арнамызға жазылыңыз.

Талқылау