"Нотариустардың біліктілігі жоқ": Қазақстандық аудитор Тоқаевқа үндеу жасап, жалпыға бірдей декларацияны тапсыру мерзімін ұзартуды сұрады
Қазақстандық аудит маманы Алия Балакешова және басқа да қаржыгерлер президент Қасым-Жомарт Тоқаевқа үндеу жасап, таяуда басталған жалпыға бірден декларация мерзімін ұзартуды өтініп сұрайды. Сарапшының сөзінше, мемлекеттік кірістер комитеті халыққа түсіндіру жұмыстарын жүргізбеген, қарапайым декларацияны қалай тапсыру керек екенін білмейді. Бұл туралы Stan.kz ақпарат агенттігі хабарлайды.
Фото: 1. видеодан скриншот жасалған / 2. kgd.gov.kz
Алия Балакешованың сөзінше, декларацияны тапсырып бітуге екі-ақ күн қалған.
“Құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы, мен сізге Қазақстанның барлық салық төлеушілері атынан хат жолдаймын. Салық төлеушілер үшін жалпы декларацияның 3 және 4 кезеңдері басталады. 3-кезең 2024 жылдың 15 қыркүйегінде аяқталады, жексенбіден дүйсенбіге ауысады. 2 күн қалды, бар үміт тек сізде. Декларацияның 3 және 4 сатысында болғандардың атынан декларацияны 2027 жылдың 1 қаңтарына қалдыруды сұраймыз. Сондай-ақ бірқатар мәселенің басын ашып айтқымыз келеді. Өйткені мемлекеттік кірістер органдары жалпыға бірдей декларацияны енгізуге дайын емес. Дебиторлық берешекті нотариалды куәландыру сияқты белгілі талаптарды орындау қажет. Қазір бірде-бір нотариус арнайы істі қабылдамай отыр, себебі олар тәуекелге барғысы келмейді. Мемлекеттік кірістер комитеті республикалық нотариаттық палатамен нақты әдістемені бекіткен жоқ. Тапсырып жүрген қарапайым декларацияны алайық. Оны жай ғана білмейтін немесе тапсыра алмайтын адамдар бар. Мысалы, бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтеп жатқан, міндеттемесі болуы мүмкін адамдар, хабар-ошарсыз кеткендер тізімінде әлі күнге дейін жеке тұлғалардың мемлекеттік деректер базасында тізімде тұрған адамдар", – делінген аудитордың мәлімдемесінде.
“Мемлекеттік кірістер органдары криптокоиндер мен криптовалютаны енгізбеген”
Сонымен қатар қаржы сарапшысы криптовалюта бойынша мәселелер туындағанын айтты. Оның сөзінше, Азаматтық кодексте криптовалюта меншік ретінде көрсетілгенімен, арадағы 3 жылға ол босқа салық төлеген.
"2020 жылдан бастап криптовалюта Азаматтық кодекске сәйкес меншік ретінде танылды. Бірақ цифрлық активтер туралы заңда 2023 жылдан бастап, 3 жылдан кейін қабылданды. Яғни арадағы 3 жыл бос қалып отыр. Тиісінше, 2024 жылдан бастап криптовалютаға қатысты 250 және 270 нысандарына өзгертулер енгізілді және 2020 жылдан бастап криптовалютаға иелік ететін адамдар қаржысыз қалмақ. Бұл адамдардың арасында мемлекеттік қызметкерлер де бар. Тіпті салық салу процесінің өзін мемлекеттік кірістер органдары әлі күнге дейін криптокоиндер мен криптовалюта тұрғысынан анықтамағаны белгілі болды. Жалпыға бірдей декларацияға қатысты бақылау процесі әлі әзірленбеген немесе анықталған жоқ", – деді Айжан Балакешова.
Сондай-ақ мемлекеттік кірістер органдарына ақпараттық қауіпсіздік пен деректер базасы бойынша толық сенімсіздік мәселесі бар. Мысалы, адамдар қолында барын, соның ішінде 1000 АЕК-тен (3 млн 450 мың теңге) асатын ақша мен мүлкін көрсетуі керек.
"Егер қандай да бір алқа, сурет, мүлік болса, онда бағалауды жүргізу керек. Бірақ бағалаушылар лицензиясы бар, алайда мемлекеттік қызметкер емес тұлғалар екенін ұмытпауымыз керек. Сәйкесінше, мұнда да қауіпсіз болады деп айта алмаймыз. Өйткені сіз дәл сол алқаны бағалаушыға әкелесіз, ол оны суретке түсіруі керек, ол сіздің мекенжайыңызды біледі. ЖСН мен өнімнің өзі қандай екенін біліп отырады. Құрметті Қасым-Жомарт Кемелұлы @tokayev_online @akordapress, жалпыға бірдей декларациялау талабы қойылды. Мерзімі 2 күннен кейін аяқталады. Мерзімі өте қысқа. Баршамызға көмектесіп, декларацияны кейінге шегеріп, мерзімін 2027 жылдың 1 қаңтарына көшіру туралы қаулы шығарып, халықтың уақыты, дайындалу мүмкіндігі, ең бастысы, нақты тетігі айқындалуы үшін сізден көмек сұраймыз", – деп түсіндірді қаржы сарапшысы Алия Балакешова.
Бұдан бөлек аудит маманы жаңа Салық кодексінің тек 2026 жылдан бастап жасалатынын ескеріп, 2027 жылға дейін нақты механизмдер ұсыну керек екенін атап өтті.
“Зейнеткерлерге декларацияны дұрыс тапсыра алмаған”
"Егер мемлекеттік органдарға сенім туралы айтсақ, онда ол салық төлеушілер тарапынан нөлге тең, өйткені дұрыс ақпараттық қауіпсіздік жоқ. Мәселен, күні кеше осындай жағдай болды. Зейнеткерлер жалпыға бірдей декларациялау талабы бойынша белгілі бір міндеттемелерге ие болғандықтан, декларация тапсыру үшін электронды цифрлық қолтаңба алуға барған. Ал ЭЦҚ алған күні олар декларация тапсыруға шешім қабылдады және салық төлеушінің кеңсесінде 250-нысанның олар үшін қолма-қол ақшаны көрсетпей, дебиторлық берешек бойынша міндеттемелерді көрсетпей нөлмен тапсырылғанын анықтады. Сонымен бірге Салық кодексінің 211-бабына сәйкес “дебиторлық берешек” түзетуге жатпайды, олар біржолата көрсетілуге тиіс. Осыған байланысты біз мемлекет кірісіне түсетін пайыздық және статистикалық мәліметтер туралы айтып отырмыз", – деді аудит маманы.
“Қолма-ақшаны көрсеткенде арнайы шекті ұлғайту қажет”
Алия Балакешова азаматтар декларация тапсыру кезінде қолма-қол ақшаны көрсеткенде қиындықтарға тап болғанын айтты.
"Кез келген қазақстандық азамат, егер қолында 100 миллион теңге болса, 100 миллион теңгесі бар екенін белгілеу қажет. Ал мемлекеттік кірістер органы 10 мың АЕК-ті ғана көрсетуге болатын шекті белгіледі. Бұл тек 34,5 миллион. Ал 100 миллион теңге болса, 100 миллионды көрсетуге құқығы жоқ, тек 34,5 көрсетуге болады. Мемлекеттік кірістер органы түсіндірме жұмыстарын сауатты және дұрыс жүргізбегендіктен, кейбір мемлекеттік қызметкерлерге бұл жалпы бизнес, әрқайсысына жеке-жеке түсіндіріп отырамын. Нәтижесінде қолма-қол ақшаны есептеген әрбір адам 34,5 көрсетеді. Кем дегенде жұбайы да есеп береді. Сондықтан олар да көрсетеді және бір пәтерде орташа есеппен 70 миллион теңге қолма-қол ақша болып шығады. Бірақ іс жүзінде қазір мұндай қаржы жоқ. Декларацияның үшінші кезеңі келгенде, мемлекеттік кірістер органы сізге есеп береді. Бұл Қазақстан халқының 500 миллиард теңгеге жуық қолма-қол ақшасы бар екенін және белгілі бір түрде біз әлемдегі ең бай мемлекет болып кетеміз. Өйткені көрсетілген сома аспандап кетеді", – деп түсіндірді Алия Балакешова.
Алия Балакешова ендігі кезекте мемлекеттік кірістер органы қазір қолма-қол ақшаның нақты көлемін көрсете алатындай етіп оны қалай жасау керек екенін ойластырып жатыр.
"Негізінен бұл процестің дайындалмағанын, принциптің тұтастай анықталмағанын, халыққа дұрыс түсіндірілмегенін көрсетеді. Соның салдарынан қазір қомақты қаржы шектен шығып кетеді де, ақыр соңында осы артық таралуды жойып, нақты сандарға жетудің тетіктерін іздеу керек болады және бұл өте қиынға соғады. Бәрінен бұрын адамдар қылмыстың көбейіп кетуінен қорқады. Себебі қызметкерлерде кімде не бар, сол туралы ақпарат болады. Сізден, құрметті президент, бәрімізге көмектесіп, кейінге шегеруіңізді сұраймыз. Түсінемін, бар болғаны 2 күн қалды және біз, Қазақстанның түкпір-түкпірінен келген салық төлеушілер, бізді қолдауларыңызды сұраймыз. Өйткені қазір үміт тек сізде және бұл орындалу мерзімін тек сіздің жарлығыңыз ұзарта алады", – деп ағынан жарылды аудит маманы.
Еске салайық, бұған дейін Қазақстандағы жалпыға бірдей декларацияны тапсырып үлгермегендер қанша айыппұл төлейтінін жаздық. Баршаға мәлім, декларацияны бірінші рет ұсынбағаны үшін ескерту беріледі. Ал бір жылда қайталап бұзғаны үшін 51 750 теңге (15 АЕК) айыппұл салынады. Егер жеке тұлғаға жеке кәсіпкер ретінде алғаш рет ескерту жасалса (мысалы, 910.00 нысанын уақытылы ұсынбағаны үшін), 250.00 немесе 270.00 нысаны бойынша декларацияны беру мерзімі бұзылса, онда 15 АЕК көлемінде айыппұл төлеуіне тура келеді.
Бүгінде Алматыда активтер мен міндеттемелер туралы декларацияны (250.00 нысан) 3-кезеңдегі 342,9 мың декларанттың 255 мыңы тапсырды. Бұл азаматтардың 75%-ы. Декларацияны заңды тұлғалар, жеке кәсіпкерлер және олардың жұбайлары мәлімет беруі қажет.