Қазір атом энергетикасына байланысты технологиялардың дамуы нағыз "миллиардтаған алтыны" бар елдерде емес, 7 миллиард адам тұратын жердің өзге бөлігінен көрініс тауып отыр. Мәселен бүгінде бұл сала Қытайда, Ресейде, Үндістанда, Таяу Шығыс және Оңтүстік-Шығыс Азия елдерінде белсенді түрде дамып жатыр.

Африка континентінде 600 миллионнан астам адам әлі күнге дейін тұрақты электр энергиясынсыз өмір сүріп жатыр. Бұл елдегі алғашқы және жалғыз жұмыс істеп тұрған АЭС – Оңтүстік Африкадағы "Коберг". Ол 1984 жылы іске қосылған. Атом энергетикасы бар екінші африкалық ел Египет болмақ. Келесі жылы Росатом Египетте "Эль-Дабаа" АЭС-ының бірінші блогын іске қосады. Оның аумағында бір уақытта 4 атом блогы салынып жатыр. Жалпы қуаты шамамен 5 гигаватт электр энергиясын өндіруге қабілетті. Бұл атом станциясы елдегі технологиялық және ғылыми білім деңгейін өзгертеді. Себебі станцияда жұмыс істеу үшін көптеген білікті мамандар қажет болады. Құрылыс аяқталғаннан кейін Ресей 60 жыл бойы станцияны отынмен қамтамасыз етеді. Сонымен қатар қызмет көрсетуді қолдап, египеттік мамандарды даярлайды.

Ресейдің мемлекеттік корпорациясы одан бөлек, Бурунди, Буркина-Фасо және Мали үкіметтерімен атомды дамыту саласындағы ынтымақтастық туралы келіссөздерді бастады.

ГК Росатом Латын Америкасында да атом саласындағы жобаларды жүзеге асырып келеді. Мысалы, Боливияда әлемдегі ең бірегей жобалардың бірі – Ядролық ғылым және технологиялар орталығы салынып жатыр. Бұл жоба теңіз деңгейінен 4000 метр биіктікте ядролық зерттеу реакторын қамтиды. Реактордың құрылысы келесі жылы аяқталады. Бұл ядролық технологияларды практикалық қолдануға ғана емес, сонымен қатар ядролық ғылымды дамытуға да мүмкіндік береді.

Ел өз медициналық изотоптарын өндіре бастады. Олар радиофармацевтикалық препараттарды жасау, онкологиялық және кардиологиялық ауруларды диагностикалау және емдеу үшін қолданылады. Боливияда медициналық құралдарды стерилизациялау және ауылшаруашылық өнімдерін ұзақ уақыт сақтау мен тасымалдау үшін дезинфекциялау мақсатында көпфункциялы атомдық сәулелену орталығы да құрылды.

Бауырлас Түркияда АЭС жағдайы қалай дамып жатыр?

Кейінгі 20 жылда Түркиядағы электр энергиясын тұтыну деңгейі үш есе артты. Орташа алғанда, елдегі энергия тұтыну жыл сайын 4% өсіп жатыр. Болжамдарға сәйкес, бұл өсім алдағы 20 жылда жалғасын табады. ГК "Росатом" Түркияның Мерсин қаласында өз флагмандық жобасы, 4,8 ГВт қуаты бар, "Аккую" АЭС-ін салуды жүзеге асырып келеді. Былтыр Түркия Ядролық клубқа кірді. "Аккую" АЭС-інің құрылыс алаңында алғашқы ядролық отын партиясының жеткізілуіне арналған салтанатты шара өтті. МАГАТЭ классификациясына сәйкес, алаң нақты ядролық объекті болып саналады.

Түркия Республикасы – атом станциясын Build-Own-Operate (BOO) моделі бойынша салып жатқан бірінші ел. Мұнда жеткізуші компания бір уақытта технологияның иесі, инвестор, станция иесі және құрылыс жасайтын мердігер ретінде әрекет етеді.

“Аккую” АЭС-інің құрылысы 2018 жылы басталды. Келісім бойынша станцияның төрт блогының құрылысы 2028 жылдың соңына дейін аяқталуға тиіс. Ал келесі жылы бірінші энергоблок іске қосылады. Қазір құрылыс алаңында 34 мыңнан астам адам жұмыс істеп жатыр. Олардың 80%-ы Түркия азаматтары. Мерсиндегі АЭС құрылысы кезінде Түркияның барлық өңірлерінен 300-ден астам жастар Ресейге барып жоғары білім алып, елге жұмысқа оралды.

Түркия елдің әлеуетін арттыру үшін адами капиталды дамыту қажет екенін түсінеді. Сондықтан “Аккую” алаңында құрылыспен қатар оқыту орталығы ашылды. Толық масштабтағы жаттығу алаңында болашақ АЭС операторлары станцияны эксплуатациялау кезінде туындауы мүмкін міндеттерді орындап үйренеді.

АЭС құрылысы барысында Мерсин провинциясында өндірістер мен елдің жалпы инфрақұрылымын дамыту бағдарламасы жүзеге асырылып жатыр. Мұнда көптеген түрік компаниялары атом саласындағы жоғары сапа стандарттарына сай болуды үйренді. Қазір олар жабдықтың бір бөлігін жасап, атом электр станциясының құрылысына жоғары білікті мамандарды қамтамасыз етеді. Бүгінде “Росатом” жобасына жұмсалған жалпы қаражаттың жартысынан көбі түрік компанияларының жеткізушілеріне төленген. Себебі құрылыс басталғанда барлық металл конструкциялар Ресейден Мерсинге жеткізілетін. Алайда, түрік ғалымдары мен өндірушілері ресейлік үлгілер негізінде өздерінің бірегей металл қорытпасын жасап шығарды. Енді түрік компаниялары үлкен құрылыс үшін қажет өнімді өздері өндіреді.

Түркияның бұл тәжірибені басқа да атом станцияларын салуда қолданғысы келетіні түсінікті. Анкара тек бір атом электр станциясымен шектелгісі келмейді. Өйткені елде электр энергиясын тұтыну жыл сайын өсіп жатыр. Түркияның энергетика министрі Альпарслан Байрактар елде Синопте тағы 4 блок және басқа аймақта 4 реактор орнату қажет екенін айтты. Ал болашақта елдің шағын модульдік реакторларға назар аударатынын жеткізді. Энергетика министрі Түркияның Ресеймен ынтымақтастықты жалғастыратынын атап өтті. Елдегі АЭС-тің экономиканы декарбонизациялауға және энергетикалық қауіпсіздікті нығайтуға ықпал ететінін алға тартты.

Мерсинде бізді ең көп таңғалдырған нәрсе не?

Таңғаларлық факт, жобаның ядролық құрамдас бөлігі ресейлік болса да, оның өзге бөліктерін халықаралық кооперация жіберуінде. Мысалы, кейбір техникалық бақылау және қауіпсіздік жүйелерін Германия мен Қытай, реакторларды салқындатуға арналған турбиналар француз өндірісі жеткізеді. Ал электрогенераторларда “General Electric” деген жазу бар.

Соғыс зардабын тартқан Сирияға барып жүрген адам ретінде, Мерсин сапарында “Аккую” АЭС-інің құрылысын кезінде ата-бабалары соғысқан орыс-түрік ұлты бірлесіп салып жатқанын таңғалдырды. Олар қазір тек бірге жұмыс істеп қана қоймай, бір-бірінің ұлттық мерекелерін атап өтеді. Әлеуметтік, қайырымдылық және экологиялық жобаларға бірге қатысады. Мәселен жағажайларды бірге тазартады. Көптеген іс-шараларға тек ересектер ғана емес, балалар да қатысады. Түрік және ресейлік балалар бірге оқиды, ойнайды және болашаққа жоспар құрады. Екі мемлекет те ядролық салада дамуда бірлескен стратегияға қол қойған. Олар кем дегенде ғасыр бойы өз халықтары арасында қарулы қақтығыс туындамайтынына сенімді.

Түріктің БАҚ, әлеуметтік желі өкілдері АЭС "Аккую" жобасына ерекше назар аударып отыр. Журналистер жобаның маңызын түсініп, алаңға жи барып, ұлттық және аймақтық телеарналарда материалдар таратып жүр.

Қазақстанда ядролық салада мамандар бар ма?

Айтпақшы, 150 қазақстандық азамат – ядролық салада Ресей жоғары оқу орындарының түлектері. Олар “Аккую” АЭС-інің құрылысына белсенді қатысып жатыр. “Росатом” жобаларында әлем бойынша шамамен 2 мың қазақстандық жұмыс істейді. Потенциалды түрде бұл кәсіби кадрлар шетелде алған білімдері мен тәжірибелерін өз елдерінің игілігі үшін, Қазақстандағы алғашқы АЭС-тің құрылысына қолдана алады.

Одан бөлек, Алматыдаға ҚАЗҰУ-да МИФИ ұлттық зерттеу ядролық университетінің филиалы ашылды. Оның студенттері де жаңа АЭС-те алған білімдерін қолдана алады.

Біздің командамыз Қазақстанның ұлттық ядролық орталығында, Маңғыстау энергетикалық комбинатында, Ульбинск металлургиялық комбинатында, Ульба-ТВМ бірлескен кәсіпорнында, Өскемен ГЭС-інде, Ядролық физика институтында, Байкен-U уран кен орнында, Балхаш қаласының Үлкен ауылында түсірілімдер жүргізді. Сонымен қатар Сочиде өткен АТОМ-ЭКСПО мен Астанадағы КАЗАТОМ-ЭКСПО көрмелеріне қатысты. Барлық жерде, әсіресе өндірісте, біз атом өнеркәсібінің көптеген жоғары кәсіби мамандарымен кездесіп, таныстық. Әрине, кадрларды әрі қарай даярлап, ұлттық инфрақұрылымды дамыту әрқашан маңызды.

Өзге жаңартылатын энергия көздері қандай?

Жаңартылатын энергияның басқа түрлері, мысалы, күн батареялары мен жел генераторлары туралы айтсақ, қазір адамзат оларды “жасыл энергетика” саясатын қолдау шеңберінде дамытуға ұмтылып отыр. Шынында, кей жерлерде үлкен АЭС салу мүмкін болмай жатады. Мұндай жағдайларда күн және жел энергиясы тиімді шешім.

Ғаламдық жылынуға қарсы күрес шеңберінде өткен ғасырдың 90-жылдарынан бастап парниктік газдардың шығарындыларын азайту бойынша халықаралық құжаттар әзірленді. 1997 жылы Киото хаттамасы қабылданса, 2015 жылы әлемнің 195 мемлекеті, соның ішінде Қазақстан да, Париж келісіміне қол қойды. Бұл келісімдерге сәйкес, елдер өз еріктерімен парниктік газдардың шығарындыларын азайту шараларын қабылдауға міндеттелді. Осыдан кейін Қазақстанда жел және күн электр станцияларын белсенді түрде салу басталды.

2024 жылға қарай елімізде жалпы орнатылған қуаты 2 800 мегаваттан асатын 150-ге жуық “жасыл” энергетика нысаны салынды. (Орнатылған қуат – бұл электр станциясының 100 пайыздық жүктемеде жұмыс істеген кездегі паспорттық қуаты). Энергетика министрлігінің мәліметі бойынша, 2023 жылы жаңартылатын энергия көздерінің елдің жалпы энергетикалық теңгеріміндегі үлесі шамамен 6%-ға тең.

Жаңартылатын энергия көздерінің (ЖЭК) үлесі қандай болуы керек?

Көптеген әлемдік сарапшылардың пікірінше, күн мен жел сияқты табиғи компоненттерге негізделген жаңартылатын энергия көздерінің (ЖЭК) үлесі кез келген елдің энергия жүйесінде шектеулі болуы қажет. Электр энергиясы тұтастай алғанда, табиғаттың өзгермелі жағдайларына тәуелді болмауы керек. Ол тәулік бойы, 24/7 қолжетімді болып, максималды тиімділікпен жұмыс істеуге тиіс.

Жаңартылатын энергетиканың артықшылығын бағаламай, атомдық және жел генерациясы арасындағы айырмашылықты түсіну маңызды. Бұл екі энергетикалық ресурс та тиімді. Бірақ жаңартылатын энергия көздері үнемі негізгі энергия генерациясына қажеттілік тудырады. Өйткені олар энергияны тұрақты түрде өндіре алмайды.

Өнеркәсіптің дамуы негізгі генерациясыз мүмкін емес, себебі зауыттар мен фабрикалар тек күн сәулесі түсіп тұрған немесе жел соғып тұрған кезде жұмыс істей алмайды. Олар әрқашан жұмыс істеп тұруы керек. Сонымен қатар күн батареялары мен жел қондырғыларының қызмет ету мерзімі, орташа алғанда, 20-30 жыл болады. Сондықтан бұл көздермен өндірілетін энергия атом энергиясымен салыстырғанда әлдеқайда қымбат.

Сарапшылардың айтуынша, жаңартылатын энергия көздерінің қауіпсіз үлесі кез келген мемлекеттің энергия жүйесінде жалпы қуаттың 10-15%-ынан аспауы керек.

Пайдаланылған жаңартылатын энергия көздерімен (ЖЭК) не істеу керек?

Пайдаланылған ЖЭК мәселесі қазір өте маңызды сұрақтардың бірі. Әзірге әлемде пайдаланылған күн панельдері мен жел генераторларын тиімді түрде кәдеге жарату тәсілдері ойлап табылған жоқ.

Мүмкін, осы себептен кейбір шетелдік компаниялар қымбат ветрялық және күн электр станцияларының жабдықтарын дамушы елдерге сатуға тырысып жатыр. Олар өз елдерінің аумақтарын пайдаланылған күн батареялары мен жел генераторлары секілді өнеркәсіптік қоқыспен ластамай, оны басқа елдерге жіберуді жөн көреді.

Кейбір шетелдік компаниялар қымбат күн және жел генераторларын дамушы елдерге сатуға тырысатыны да осы себепке байланысты болуы мүмкін. Олар пайдаланылған құрылғыларды өз елдерінде қалдырып, өнеркәсіптік қоқысқа айналдырмау үшін дамушы елдерге экспорттауды жөн санайды. Мұндай жағдайлардан қорғану үшін күн және жел энергиясын тиімді әрі саналы түрде пайдалану қажет.

Сондай-ақ болашақтағы қажеттіліктерді нақты есептеу үшін жоспарлау, экономика және экология саласындағы тәуелсіз сарапшылардың қатысуы маңызды. Олардың міндеті – елдің электр энергиясына деген нақты сұранысын есептеп, жаңартылатын энергия көздерінің пайдасы мен зиянын әділ бағалау.

Осыған байланысты пайдаланылған ЖЭК-ті кәдеге жарату мәселесін шешу үшін, халықаралық деңгейде тиімді және экологиялық қауіпсіз шешімдер табу қажет.

Сондықтан күн және жел энергиясын (ЖЭК) пайдалану кезінде біз оларды мұқият әрі саналы түрде қолдануымыз керек. Энергия қажеттіліктерін есептеу үшін тәуелсіз және тәжірибелі сарапшыларды тарту маңызды. Олар елдің электр энергиясына деген нақты сұранысын дұрыс бағалап, ЖЭК-тің пайдасы мен зиянын әділ түрде талдай алады.

Неліктен атом энергиясы идеологиялауға ұшырады?

Бүгінде әлемде шамамен 60 атом электр станциясының (АЭС) құрылысы жүріп жатыр, ал тағы 110 кешен салу жоспарланып отыр. Алайда халықтың атом энергетикасы туралы ақпарат деңгейі төмен, және көпшілік көбіне қауесеттер мен аңыздарға сүйенеді.

Бұл жағдайды ғылыми фактілер мен нақты есептеулерге негізделген ашық пікірталастар ұйымдастыру арқылы өзгертуге болады. Атом энергиясының артықшылықтары мен қауіптерін түсіндіру, сондай-ақ ақпараттандыру халықтың атом энергетикасына деген көзқарасын өзгертуге ықпал етуі мүмкін.

Атом энергиясының идеологиялануы

Атом энергетикасы бүгінде белгілі бір деңгейде идеологияланған тақырыпқа айналды. Қазір әлемде шамамен 60 атом электр станциясы салынып жатыр. Ал тағы 110-ының құрылысы жоспарланды. Бірақ атом энергетикасына қатысты қоғам арасында түрлі қауесеттер мен аңыздар кең таралған, бұл халықтың дұрыс ақпарат алмауына байланысты. Осыған байланысты, ғылыми фактілер мен нақты есептеулерге негізделген ашық және шынайы пікірталастар өткізу маңызды.

Мысалы, кейбір ақпарат құралдарының хабарлауынша, Армения жақында американдық компаниялармен бірге атом электр станциясын (АЭС) салуға ниет білдірді. Алайда, Армениядағы бұрыннан бар АЭС-тің кәсіби ұжымы ресейлік әріптестерімен бірлесіп, станцияның қызмет ету мерзімін айтарлықтай ұзартуға қол жеткізді.

Мецамор АЭС-і кеңес дәуірінде ескі технологиялармен салынған екі ВВЭР-440 реакторлық блоктан тұрады. Соған қарамастан, ол 1988 жылы Спитактағы жойқын жер сілкінісінен аман қалып, жұмысын жалғастырып келеді және бүгінде елдің жалпы электр энергиясының 30-40 пайызын өндіреді.

Венгрияның сыртқы экономикалық және сыртқы істер министрі Петер Сиярто да осыған ұқсас ынтымақтастық туралы айтады. Венгрияда жаңа атом электр станциясының құрылысын "Росатом" жүзеге асырып жатыр. Бірақ құрылыс жұмыстарын неміс және америкалық компаниялар жүргізуде. Сонымен қатар, швед, австриялық және швейцариялық қосалқы мердігерлер де тартылған. Бұл жағдай корпоративтік деңгейде атом энергетикасында шешім қабылдайтын тұлғалар саясаттан гөрі ақыл-ойды басшылыққа алатынын көрсетеді.

Венгрия өз ұлттық мүдделеріне зиян келтіретін Ресейге қарсы санкциялармен келіспейтінін анық білдірді. Бұл шешімді басқа елдер де қабылдап жатыр, олар Будапешттен Ресейге қарсы санкциялардың енгізілуіне тосқауыл қоюды сұрап отыр, өйткені бұл санкциялар оларға да зиян тигізіп жатыр.

Сияртоның айтуынша: “Еуропалық Одақтың атом саласына қатысты Ресейге қарсы санкциялары әділетсіз. Себебі өткен жылы АҚШ Ресейден миллиард долларға уран сатып алды. Алайда Еуропалық Одаққа Ресеймен ынтымақтастық жасауға тыйым салынған. Неге АҚШ-қа болады, ал Еуропаға болмайды? Венгрия мұндай әділетсіз көзқарасты қабылдамайды және тек ұлттық мүдделеріне сүйене отырып әрекет етеді” – деп атап өтті Сиярто.

Ядролық қауіпсіздік жөніндегі венгр сарапшысы Пал Ковач Венгриядағы адамдардың атом энергиясына көзқарасы не себепті оң екенін түсіндірді.

Оның сөзінше, осыдан 40 жыл бұрын КСРО мамандары салған "Пакш-1" АЭС-ында елдің электр энергиясының 45%-ын өндіріледі және жергілікті тұрғындар үшін қолжетімді.

"Станцияның веб-сайтында атомдық сәулелену датчиктерінің күнделікті көрсеткіштері, ауадан, топырақтан, жер асты суларынан және ағынды сулардан алынған сынамалардың нәтижелері жарияланады. Ол жерден атом электр станциясына іргелес аумақтағы флора мен фаунаның жағдайын көрсететін фотосуреттерді де табуға болады. Венгрия халқы үкіметтің Пакс-2 атом электр станциясының екінші кезегін салу туралы шешімін оң деп тапты. Өйткені оның жұмысы елге көрші елдерге де электр энергиясын экспорттауға мүмкіндік береді", - деді венгр сарапшысы.

Венгр сарапшысы Пал Ковач бұрынғы Югославиядағы Кршко атом электр станциясына да тоқталды. Сөзінше ол 1983 жылы іске қосылған.

"Бұл нысанды кейін банкротқа ұшыраған америкал The Westinghouse Electric компаниясы жобалап, салған. Кршко станциясы осы күнге дейін Словенияның шамамен 25% және Хорватияның электр энергиясына деген қажеттілігінің 15%-ын қамтамасыз етеді. Зауыттың реакторы бастапқыда 40 жыл жұмыс істейді деп жоспарланған. Алайда өткен жылы оның пайдалану мерзімін тағы 20 жылға, яғни 2043 жылға дейін ұзарту үшін экологиялық рұқсат алды. 2008 жылы Словениядағы атом электр станциясында салқындатқыш сұйықтық ағып, содан кейін оқиғаның себебін анықтау үшін станция жабылды. Оқиғаға байланысты ЕуроОдақ елдеріне ықтимал радиациялық қауіп туралы ескертілді. Бірақ көп ұзамай Словенияның Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің өкілдері атом электр станциясындағы оқиғаның қауіп төндірмейтіні туралы мәлімдеме жасады", - деді сарапшы.

Сондай-ақ НАТО қарулы күштері Югославияны бомбалау кезінде таусылған ураны бар оқ-дәрілерді қолданғаны белгілі. Осы екі қайғылы факторды ескере отырып, Словениядағы радиофобия деңгейі айтарлықтай жоғары болса керек. Сондықтан елімізде Кршко атом электр стансасының жаңа блогын салу жөнінде референдум өткізу туралы бастама көтерілді. Ол 2024 жылдың қараша айының екінші жартысында өтеді деп жоспарланып отыр.

Словения премьер-министрі Роберт Голобтың айтуынша, бірлескен референдум өткізу туралы бастаманы көтеру арқылы елдің саяси партиялары Кршко-2 атом электр станциясының партиялар, үкіметтер мен саяси мандаттардың шеңберінен шығатын стратегиялық жоба екеніне маңызды сигнал берді. Словенияның Сауда-өнеркәсіп палатасы референдуммен байланысты саяси бірлікті қолдайды және "энергиямен өзін-өзі қамтамасыз ету Словенияның егемендігі үшін өте маңызды" деп санайды.

Палата Весна Нахтигальдың бас директоры бара-бара Еуропаның көп елі алдағы он жылда жаңа атом электр станцияларын салуды жоспарлап отырғанын айтты:

"Еуропаның көптеген елдері алдағы он жылда жаңа атом электр станцияларын салуды жоспарлап отыр. Ал техникалық мамандардың саны шектеулі, бұл ұзақ кезек болатынын білдіреді"

Хорватия растады: егер Словения Кршко атом электр станциясының жаңа блогын салуға шешім қабылдаса, Загреб бастапқы келісімді сақтап, оның қызмет көрсету шығындарының 50%-ын өз мойнына алатын болады.

Ресейде халықтың 75%-дан астамы атом энергетикасына оң көзқараспен қарайды. Атом электр станциялары, ядролық отын өндіру зауыттары және уранды байыту комбинаттары орналасқан қалаларда атом технологияларын қолдаушылардың деңгейі 90%-дан асады.

Жапонияда 33 ядролық реакторы бар 15 жұмыс істеп тұрған АЭС бар. олардың көбісі суық тоқтау күйінде болса да, кейбірі модернизациядан өтіп жатыр.

Оңтүстік Кореяда, Алматы облысымен көлемі шамалас аймақта, 17 АЭС жұмыс істейді.

Сондықтан халыққа неғұрлым тікелей және ашық ақпарат жетсе, адамдардың пікірі де соғұрлым объективті болады. Ауыздан-ауызға тараған дақпырттар мен мифтер азайып, шындық пен фактілер көбейеді. Қоғамдық пікір ғылыми фактілер негізінде қалыптастырылуы керек. Ядерлік технологиялардың тиімділігін барлық кезеңде және халыққа беретін артықшылықтарын түсінікті түрде көрсету арқылы қоғамдық пікірді қалыптастыру қажет. АЭС-ті салу туралы әр түрлі біліксіз сөздер мен фейктерден аулақ болу үшін, станцияны салумен жауапты органдар журналистер үшін білім беру материалдарын үнемі әзірлеп, оларды құрылыс барысы, ядролық энергетика және халыққа беретін артықшылықтары туралы дұрыс әрі уақтылы ақпарат таратуды қамтамасыз етуі керек.

Барлығы идеология энергетикамен ешқандай байланысы жоқ екенін түсіну қажет. Энергетикалық ынтымақтастықтың принциптерін анықтайтын нәрсе – саясат емес, экономикалық тиімділік.

"Ортақ “атомдық кемені” қозғаудың қажеті жоқ"

Қазір АҚШ-та 95 энергия блоктары пайдаланылады. Бұл ең көп көрсеткіш. Екінші орында – Қытай мен Франция, әрқайсысында 56 энергия блогы бар. Ресей үштікті аяқтайды, онда 38 АЭС бар. Атом электр станцияларын салуды жалғастыру туралы ой көптеген елде жоспарланып отыр.

Сондықтан атомды елдер, сарапшылар мен мамандар арасында ынтымақтастықты сақтау – атомдық білім мен технологиялардың құндылығын баршаға қолжетімді ету үшін өте маңызды.

Атом саласы қазіргі саяси тұрақсыздыққа тартылмауы керек. Саяси амбицияларға орай жалпы “атомдық қайықты” шайқамау қажет. Жаман немесе жақсы атом энергетикасы, саяси дұрыс немесе бұрыс атом энергетикасы жоқ. Тек атом энергетикасы бар. Ол кәсіби, қауіпсіз және бүкіл адамзат үшін қолжетімді болуы керек. Сонымен қатар Атом энергиясы жөніндегі халықаралық агенттік мен Дүниежүзілік ядролық қауымдастықтың аналитикалық болжамдары адамзаттың атомдық болашақта өмір сүретініне сенімді түрде куәлік етеді.

Еске салсақ, бұл қазақстандық журналист елде АЭС салудың тиімділігін айтып берген болатын.

Талқылау