Сауд Арабиясы тағы да бір жыл ішінде өлім жазасының саны бойынша рекордтық деңгейге жетті
Сауд Арабиясында қатарынан екінші жыл өлім жазасына кесілгендер саны рекордтық деңгейге жетті. Бұл елдегі өлім жазаларын бақылап, өлім жазасына кесілген бірнеше адамның мүддесін қорғайтын ұлыбританиялық Reprieve құқық қорғау ұйымының мәліметінше, биыл кемінде 347 адам өлім жазасына кесілген. Бұл көрсеткіш 2024 жылғы 345 адаммен салыстырғанда жоғары. Бұл туралы Stan.kz ақпарат агенттігі хабарлайды.
Reprieve дерегіне сүйенсек, бұл – “корольдікте мониторинг басталғалы бергі ең қанды жыл”.
Соңғы өлім жазасына кесілгендер – есірткіге байланысты қылмыстар үшін сотталған Пәкістанның екі азаматы.
Биыл өлім жазасына кесілгендердің қатарында журналист, сондай-ақ наразылық акцияларына қатысты қылмыстарды жасады деп айыпталған, ол кезде кәмелет жасына толмаған екі жас бар. Өлім жазасына кесілгендердің бесеуі – әйелдер.
Алайда Reprieve атап өткендей, үкімдердің көпшілігі – шамамен үштен екісі – адам өліміне әкеп соқпаған есірткі қылмыстары үшін шығарылған. БҰҰ-ның пікірінше, бұл “халықаралық нормалар мен стандарттарға қайшы”.
Өлім жазасына кесілгендердің жартысынан астамы – шетел азаматтары. Көрінгендей, олар есірткіге қарсы соғыс аясында ең жоғары жазаға тартылған.
Сауд Арабиясының билігі өлім жазаларының көбеюі туралы BBC-дің пікір сұрауына жауап берген жоқ.
“Қазір Сауд Арабиясы толық жазасыздық жағдайында әрекет етіп отыр, – деді Reprieve ұйымының Таяу Шығыс пен Солтүстік Африка елдеріндегі өлім жазасы мәселелері жөніндегі бөлім басшысы Джид Басюни. – Бұл бүкіл адам құқықтары жүйесін мазақ етуге ұқсайды”.
Оның айтуынша, Сауд Арабиясының қылмыстық әділет жүйесінде азаптау мен мәжбүрлеп мойындату кеңінен қолданылады.
Басюни бұл жағдайды “қатыгез әрі ерікті репрессиялар” деп атап, олардың кінәсіз адамдарға және қоғамның шетінде жүрген топтарға қарсы бағытталғанын айтты.
Кейбір өлім жазасына кесілгендер мен сотталғандардың тағдыры
Осы аптадағы сейсенбі күні 2021 жылы Сауд Арабиясының аумақтық суларында ұсталып, есірткі тасымалдауға мәжбүр болғанын айтқан жас мысырлық балықшы Иссам әл-Шазли өлім жазасына кесілді.
Reprieve деректеріне сәйкес, 96 өлім жазасы тек қана гашишке байланысты болған.
“Олар үшін нақты кімнің өлім жазасына кесілетіні маңызды емес сияқты. Бастысы – қоғамға кез келген мәселе бойынша нөлдік төзімділік бар екенін көрсету: мейлі ол наразылық болсын, сөз бостандығы немесе есірткі болсын”, – деді Басюни.
Фото: Reuters
2022 жылдың соңында Сауд Арабиясы билігінің өлім жазасына қатысты бейресми мораторийді алып тастағанынан кейін, есірткіге байланысты өлім жазалары күрт артты. БҰҰ Адам құқықтары жөніндегі Жоғарғы комиссары басқармасы бұл жағдайды "өте өкінішті" деп атады.
BBC-ге аты-жөнін атамау шартымен сөйлескен, есірткі саудасы бойынша өлім жазасына кесілген ер адамдардың туыстары қазіргі кезде қорқынышта өмір сүріп жатқанын айтты.
Олардың бірі BBC-ге: “Апта ішінде ұйықтай алатын жалғыз уақытым – жұма мен сенбі. Себебі бұл күндері өлім жазалары орындалмайды”, – деді.
Reprieve мәліметінше, камераластар жылдар бойы бірге отырған адамдардың айқайлап, қарсылық көрсеткеніне қарамастан өлім жазасына алып кетілгенін көрген.
Сауд Арабиясының іс жүзіндегі басшысы, 2017 жылы тақ мұрагері атанған Мұхаммед бен Салман соңғы жылдары қоғамдағы кейбір шектеулерді жеңілдетіп, елді түбегейлі өзгертті. Алайда сонымен қатар кез келген сын-пікірді басып-жаншыды.
Экономиканы әртараптандырып, мұнай табысына тәуелділікті азайту мақсатында ол Сауд Арабиясын сыртқы әлемге ашты, діни полицияны көшелерден алып тастады және әйелдерге көлік жүргізуге рұқсат берді.
Дегенмен, америкалық Human Rights Watch құқық қорғау ұйымының мәліметінше, корольдіктегі адам құқықтарының жағдайы әлі де “қорқынышты”, ал өлім жазаларының жоғары деңгейі үлкен алаңдаушылық тудырады. Құқық қорғаушылардың дерегінше, соңғы жылдары адамдарды Сауд Арабиясынан көп өлім жазасына кескен тек Қытай мен Иран ғана.
Өлім жазасының құпия режимі
“Мұхаммед бен Салман мен оның үкіметі бұл өлім жазалары үшін ешқандай жауапкершілікке тартылған жоқ”, – деді Human Rights Watch ұйымында Сауд Арабиясын зерттейтін Джои Ши. – Ойын-сауық шаралары мен спорттық жарыстар еш салдарсыз жалғаса беруде”.
Reprieve дерегінше, өлім жазасына кесілгендердің отбасыларына алдын ала хабарланбайды, мәйіттері қайтарылмайды және қайда жерленгені айтылмайды.
Сауд Арабиясының билігі өлім жазасының қалай орындалатынын да жария етпейді. Ол көбіне бас шабу немесе ату болуы мүмкін деп есептеледі.
Фото: Amnesty International
Биыл өлім жазасына кесілген Сауд Арабиясының азаматтарының қатарында ұсталған кезде кәмелетке толмаған Абдулла әл-Дерази мен Джалал әл-Лаббад болды.
2011–2012 жылдары олар үкіметтің шиит азшылығына қатысты саясатына қарсы наразылықтарға қатысып, қауіпсіздік күштері өлтірген адамдардың жерлеу рәсімдеріне барған.
Олар терроризмге қатысты айыптармен сотталып, өлім жазасына кесілді. Amnesty International мәлімдеуінше, үкімдер азаптау арқылы алынған “мойындауларға” негізделген әділетсіз сот процесінен кейін шығарылған. БҰҰ адам құқықтары жөніндегі сарапшылары оларды босатуға шақырған.
Журналистің өлім жазасы
БҰҰ сондай-ақ маусым айында 2018 жылы тұтқындалып, терроризм мен мемлекетке опасыздық айыптарымен өлім жазасына кесілген журналист Турки әл-Джассердің өлім жазасын айыптады.
“Журналистерге өлім жазасын қолдану – сөз бостандығы мен баспасөз еркіндігіне жасалған қатыгез шабуыл”, – деді ЮНЕСКО бас директоры Одри Азуле.
“Шекарасыз тілшілер” ұйымының мәліметінше, әл-Джассер Мұхаммед бен Салман билікке келгеннен бері Сауд Арабиясында өлім жазасына кесілген алғашқы журналист. Алайда 2018 жылы журналист Жамал Хашогги Сауд Арабиясының Стамбұлдағы консулдығында сауд агенттері тарапынан өлтірілген болатын.
Фото: Human Rights Watch
Өткен жылдың желтоқсанында БҰҰ сарапшылары есірткі саудасы бойынша өлім жазасына кесілген 32 мысырлық пен бір иорданиялыққа қатысты алаңдаушылық білдіріп, Сауд Арабиясының билігіне хат жолдаған. Содан бері бұл топтың көпшілігі өлім жазасына кесілген.
Биыл жылдың басында өлім жазасына кесілген ер адамның туысы оның “адамдарды өлімге еш ойланбастан, ешкі сияқты алып кетеді” деп айтқанын жеткізді.
BBC бұл айыптауларға қатысты Сауд Арабиясының билігінен түсініктеме сұрағанымен, жауап ала алмады.
Алайда 2025 жылғы қаңтарда БҰҰ-ның арнайы баяндамашыларының алаңдаушылығына жауап ретінде Эр-Рияд Сауд Арабиясы адам құқықтарын “қорғайтынын және қолдайтынын", ал заңдары "азаптауға тыйым салып, оны жазалайтынын” мәлімдеді.
“Өлім жазасы тек аса ауыр қылмыстар үшін және өте шектеулі жағдайларда ғана тағайындалады, – делінген хатта. – Барлық сот сатыларындағы талқылау толық аяқталмайынша, үкім шығарылмайды және орындалмайды”.
Айта кетейік, бұған дейін Пәкістанның бұрынғы премьер-министрі мен жұбайы 17 жылға сотталғаны хабарланған еді.
