Соңғы жаңалықтар
Соңғы жаңалықтар

Дәрігерлердің ұстазы атанған Ибн Синаның өмірбаяны

Stan.kz ақпараттық агенттігі дәрігерлердің ұстазы атанған ғұлама ғалым, философ Ибн Синаның өмірбаянын ұсынады.

Дәрігерлердің ұстазы Ибн Синаның өмірбаяны

Ортағасырлық ислам әлеміндегі әйгілі және беделді парсы ғалымы Әбу Әли Ибн Сина әлемге қарапайым Авиценна есімімен жақсы таныс. Шығыстағы замандастары оны рухани тәлімгер, данышпан деп атады. Авиценна философтардың біртұтас саңлақтарын тәрбиелеген ғалым. Осы қасиеттерді біріктірген ғұлама сол замандарда ғалымдарға мінсіз көрінді. Адамзат Авиценаның өмірі жайлы сенімді, бірақ жеткіліксіз дереккөзден, ортағасырлық авторлардың туындыларынан біледі.

Болашақ философ, қоғам қайраткері, дәрігер және ғалым Бұқараның маңындағы кішкентай ауылда дүниеге келді. Ибн Синаның интеллектуалды қабілеттерінің ерте ашылуына әкесі ықпал еткен. Бала Ибн Сина 10 жасқа аяқ басқанда Құранды жатқа білді. Қасиетті Құранды жақсы білгені соншалық, оған бәрі аузын ашып таңғалған. Содан кейін математика мен ислам құқығы негіздерін игерді.

Бала кейін Бұқараға келген және үйінде қоныстанған ғалым Абу-Абдаллахом ан-Натилидің бақылауымен білімін одан әрі жалғастырады. Жан-жақты болған Ибн Сина көп ұзамай мұғалімін таңғалдырып, тіпті оған кейбір түсініктерді түсіндірді. Көп ұзамай ол метафизика және физика туралы кітаптарды өздіген оқи бастады, сөйтіп оның «медицинаға» қызығушылы оянады.

Медицина оған қиын сала болып көрінбеді. Ал 16 жасында тәжірибелі дәрігерлерге кеңес беріп және науқастарға көмектесіп, еш жерде жазылмаған емдеудің жаңа тәсілдерін тапты. Дарынды дәрігердің даңқы тез тарап, 18 жасында Ибн Сина әмір сарайына кіріп, бай кітапханаға қол жеткізді.

Белсенді білім алып жүрген жылдарында Ибн Сина көп саяхаттады. 1002 жылдан 1005 жылға дейінгі кезеңде әкесі қайтыс болғаннан кейін Бұқараны тастап, Гураганджы қаласына көшіп барады. Ол уақытта барлық ғылыми өмір бір институтқа – көптеген ғалымдарды біріктірген Мамун академиясының айналасында шоғырланды. Бұл қоғамға Авиценна да қосылады. Хорезм астанасында Ибн Сина және оның әріптестері алаңсыз өмір сүреді, хат алмасулар мен ғылыми талқылауларға араласып бейбіт күндер кешеді.

1008 жылы Ибн Сина Хорезм сұлтанының сарайында тұрып, дәрігер болудан бас тартқандықтан, қаладан кетуге мәжбүр болды. Хорезм билеушісінің талабынан бас тартқан Ибн Сина мен дәрігер түнде құм дала арқылы қашып кетеді. Жас ғалымның әрекетіне ашуланған сұлтан Ибн Синаның портретінің көшірмелерін жасатып, оны іздестіреді. Бүлікшіні өз сарайына жеткізу туралы барлық өңірлерге бұйрық жібереді. Осылайша, бейбіт өмір сүріп жүрген жас дәрігер көптеген жылдар бойы артынан қуған қуғыншылардан қашып, қаңғырып жүреді. Дауылға тап болып, адасып қалған жас ғалым ас-сусыз қалады. Ол кейбір еңбектерін жер-жерге көшіп, жол жүру кезінде атта отырып жазған деген дерек бар. Алайда, Ибн Сина өзінің күш-жігері және ғажап жадысы арқылы, қажетті әдебиетті пайдалану мүмкіндігінен айрылса да, ғылыми, әдеби және дәрігерлік қызметін тоқтатпады.

1015-1024 жылдары Ибн Сина Хамадан қаласында тұрақтанады. Мұнда ол ғылыми қызметімен қатар әмірліктің саяси және қоғамдық істеріне өте белсенді араласады. Әмір Шамс әл-Давланы сәтті емдегені үшін ол визир лауазымын алады. Бірақ әскери ортада өзіне жау тауып алды. Дегенмен, әмір әскерилердің Ибн Синаны әшкерелеу туралы талабын қабылдамай, жас ғалымды қызметтен босатып, өз иелігінен жіберуге шешім қабылдайды. Алайда, қырық күннен әмір қайтадан науқастанып қалады. Сонда ол қол астындағыларға жас ғалымды қайта іздеп табуға мәжбүрлеп, Ибн Синаны қайтадан қызметшісі етіп тағайындайды.

Билеуші қайтыс болған соң билікке оның ұлы келді. Ол Авиценаға қайтадан емші қызметін атқаруды ұсынды. Бірақ Ибн Сина оның шақыртуынан бас тартады және Исфахан әміріне өз қызметін ұсынып, онымен жасырын хат алмасады.

Заянда өзенінің жағалауында орналасқан және қазіргі Иранның Исфахан қаласы Авиценна қоныстанған соңғы орын болды. Әмір сарайында өткізген жылдар Ибн Синаның ең жемісті кезеңдері болып табылады. Бұған билеушінің ғылымға үлкен қызығушылық танытуы себеп болды. Дәл осы кезеңде философ, ғалым ең үлкен еңбектер жазды. Солардың  бірі жиырма томнан тұратын «Әділ талқылау кітабы». Дегенмен, осы және тағы көптеген еңбектері үйіне ұры түскен кезде жоғалып кетті. Авиценнаның өмірінің соңғы күндері Хамадан қаласында өтті. Ғұлама сондай-ақ, Хамаданда қайтыс болды және сол жерде жерленді. Өмірдің қиын соқпақтарынан денсаулығын құртып алған ғалым 56 жасында аурудан көз жұмды.

Медицина – бұл Әбу Әли ибн Сина өмір сүрген заманда танымал болған негізгі қызмет саласы. Ибн Синаның1023 жылы жазған бес томдық «Дәрігерлік ғылымның ережелері» кітабы ең танымал еңбектердің бірі болып табылады. 12-17 ғасырлардағы Батыстың және Шығыстың көптеген дәрігерлері дәл осы кітап бойынша медицина негіздерін зерттеген. Авиценна кітабында көптеген аурулардың су мен азық-түліктерді бұзатын ең кішкентай жаратылыстардан туындауы мүмкін екендігін айтты.

Ол оба мен тырысқақты ажыратып, түрлі ауру түрлерін сипаттап, шешектің жұқпалы ауру екенін атап көрсетті. Сондай-ақ хирургиялық отармен байланысты мәселелер бойынша сұрақтарға жауап беріп, «күрделі» препараттардың белгіленуін анықтады.

Ибн Сина сондай-ақ, «Этика туралы трактат», «Дауа кітабы», «Дәрігерлік ғылымның каноны», «Дәрілік заттар», «Қателерді түзету және алдын алу арқылы түрлі манипуляциялардан зиянды жою», «Медицина туралы Поэма», «Пульс туралы Трактат», «Саяхатшыларға арналған іс-шаралар», «Жыныстық күш туралы Трактат», «Сірке суы туралы Трактат» , «Патша кітабы» секілді еңбектерімен танымал.

Авиценаның эфир майын ажырату процесін анықтағаны белгілі. Сондай-ақ, күкірт, азот және тұз қышқылдары, калий және натрий гидроксидтерін ала алған.  Ғалым Аристотельдің астрономиядағы көзқарасын сынап, жұлдыздар мен планеталар өзінің жарығымен жарқыратынын және олардың күннен көрінбейтінін айтып қарсы пікір білдірген. Ол Птолемейдің еңбегіне түсініктеме беріп, кітап жазды.

Stan.kz сайтын Telegram арқылы оқыңыз. Арнамызға жазылыңыз.

Талқылау